Kunnen we kunst nog steeds waarderen in een gedigitaliseerde wereld?
Kunnen we kunst nog steeds waarderen in een gedigitaliseerde wereld?
Musea, zalen vol kunst van onschatbare waarde, gevuld met bezoekers die kijken, focussen en genieten. Dat lijkt een eenvoudige missie, maar de realiteit is complexer. Steeds vaker zien we bezoekers die langs Géricaults Vlot van Medusa lopen, hun telefoon omhooghouden om het werk te fotograferen, en meteen weer verdergaan. Groepen poseren voor Picasso’s Guernica, meer bezig met hun eigen reflectie dan met het meesterwerk achter hen. Jongeren scrollen op museumbanken, terwijl de schilderijen om hen heen onopgemerkt blijven.
Herkenbaar? Deze scènes leidde tot de centrale vraag van mijn masterproef: Welke factoren zijn bepalend in de waarneming en waardering van kunst, en op welke manier worden deze factoren beïnvloed door digitale media en de cognitieve toestand waarin deze media hun gebruikers achterlaten?
Waarom we niet meer écht kijken
Mijn onderzoek toont dat de toeschouwer geen neutrale observator is. Culturele, sociale, historische en psychologische factoren vormen ons. Deze factoren worden op hun beurt mede bepaald door digitale media. Hierdoor verandert onze manier van kijken: ze maken onze blik sneller, gefragmenteerder en losgekoppeld van tijd en ruimte. Wie ooit een boek onderbrak om een smartphone-notificatie te lezen en vervolgens niet meer wist wat er stond, kent dit gevoel van versnipperde aandacht. Diezelfde blik nemen we mee naar het museum. Een aandachtige, contemplatieve houding tegenover kunst lijkt daardoor steeds zeldzamer.
Wat jij als individu verwacht te zien van het kunstwerk, bepaalt wat je uiteindelijk ook ziet. De algoritmes van digitale media beinvloeden dat verwachtingskader, die de waarnemer vervolgens meeneemt naar het museum. De constante connectiviteit op digitale media versterkt dit nog meer: we conformeren ons steeds vaker aan de referentiekaders van de groep waartoe we willen behoren.
Van meesterwerk tot pixels
Mijn onderzoek keek ook naar hoe digitale media het originele kunstwerk beïnvloeden. Het kunstwerk wordt in zijn digitale reproductie herleid tot een raster van pixels, elk met een specifieke kleur en helderheid. Doordat kunst via digitale media wordt waargenomen gaat er nog meer informatie verloren: door compressie, schermhelderheid, kadrering, apparaatspecifieke kleurprofielen en algoritmische interpretaties.
De structurele compositielijnen, kleurschakeringen, licht-donkercontrasten, vormen en het formaat van het origineel verliezen zo hun kracht om emotie en betekenis over te brengen. We kunnen materialiteit aanhalen als voorbeeld. Het is een wezenlijk kenmerk van een kunstwerk maar ontbreekt in zijn digitale reproductie. Fysieke sporen van de artistieke handeling wijzen erop dat het werk de prestatie van de kunstenaar is. Het idee dat de kunstenaar het doek heeft aangeraakt, verleent het werk een gevoel van authenticiteit dat de kijker als belonend ervaart.
De digitale reproductie is dus altijd een vervormde versie van het origineel. Tegelijk benadrukt dit de waarde van het orginele, fysieke kunstwerk. Maar, digitale reproducties circuleren vandaag zo wijd dat veel bezoekers al kennis hebben genomen van een kunstwerk vóór ze het in het echt zien. Dat beïnvloedt hun waarneming van het orgineel: “what we make of that painted moment when it is before our eyes depends upon what we expect of art, and that in turn depends today upon how we have already experienced the meaning of paintings through reproduction.” Daarentegen toonde onderzoek aan dat de digitale reproductie vaak het museumbezoek stimuleert. Digitale media kunnen zo aan het kunstwerk een trendwaarde verlenen. Denk bijvoorbeeld aan de waterlelies van Claude Monet, die plots overal op onze social media verschenen.
Kunnen we nog kijken?
Het ontwerp van digitale media, dat kunstwaarneming mogelijk maakt, verschilt fundamenteel van dat van musea. In een museum kan je rond een kunstwerk bewegen en je eigen perspectief kiezen. Online niet: daar krijg je één kijkhoek voorgeschoteld, zonder de mogelijkheid tot perspectiefwisseling. Je kan hooguit inzoomen, tot je de pixels ziet.
In tegenstelling tot de manier van zien in musea, nemen we de waarneming die zijn oorsprong heeft in digitale media overal met ons mee. Enerzijds aangezien digitale media reiken verder dan de afgebakende ruimte van musea: we dragen ze constant met ons mee. Anderzijs aangezien het ontwerp betrokkenheid ondersteunt, maar dit heeft ook een keerzijde. Digitale media zijn ‘oververhitte’ media. Hiermee wordt bedoeld dat het medium één zintuig in het bijzonder extreem stimuleert, dit doet de andere zintuigen dissociëren van de werkelijkheid. Men raakt in een trance en wilt enkel meer. Het gevolg is cognitieve overbelasting, die de waarneming van kunst ongunstig beïnvloedt. Zo worden zowel het geheugen van wat men waarneemt als het vermogen om aandachtig te kijken verstoord.
Digitale media hebben ook invloed op hoe we onze tijd in musea besteden. De gemiddelde kijktijd bleef tussen 2001 en 2017 relatief constant, maar wordt nu vaker gevuld met het nemen van selfies met kunstwerken. Bovendien zien we een verschuiving van sociale naar antisociale media: digitale betrokkenheid kan leiden tot escapisme en afstand van sociale relaties. Ook in musea kan dit effect doorwerken, terwijl sociale interactie net een belangrijk deel van kunstbeleving vormt.
Het is duidelijk dat digitale media zowel de waarnemer, het kunstwerk als de context waarin het wordt bekeken sterk beïnvloeden. Deze factoren komen samen in de kunstwaarneming en bepalen hoe we kunst bekijken en waarderen.
Bibliografie
Alberro, Alexander. "The Turn of the Screw: Daniel Buren, Dan Flavin, and the Sixth Guggenheim International Exhibition". OCTOBER 80, (1997).
Alpers, Svetlana. The Art of Describing, Dutch art in the seventheenth century. Chicago: University of Chicago Press, 1984.
Alain Renaud, Memory and the digital world: a few philosophical pointers for new memory practices in the information era.’ Londen: Informa Uk Limited, 2002. Geraadpleegd 27 februari 2025. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000128475.
Arnheim, Rudolf. The power of the center: A study of composition in the visual arts, Oakland: University of California Press, 2009.
Arora, Payal, en Filip Vermeylen. "The end of the art connoisseur? Experts and knowledge production in the visual arts in the digital age". Information, Communication & Society 16, nr. 2 (2013): 194-214. https://doi.org/10.1080/1369118X.2012.687392.
Athanasiou, Lambros, Dimitrios I. Fotiadis, en Lampros K. Michalis. "Propagation of Segmentation and Imaging System Errors". In Atherosclerotic Plaque Characterization Methods Based on Coronary Imaging. Oxford: Academic Press, 2017: 151-66. Laatst geraadpleegd op 6 januari 2025. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-804734-7.00008-7.
Balcetis, Emily, en David Dunning. "See What You Want to See. Motivational Influences on Visual Perception," in Journal of Personality and Social Psychology 91, nr. 4 (2006): 612 -25. Laatst geraadpleegd op 26 november 2024. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17014288/.
Bar, Moshe. "The proactive brain: Using analogies and associations to generate predictions". Trends in cognitive sciences 11 (2007): 280-89. https://doi.org/10.1016/j.tics.2007.05.005.
Becker, Karin. "Where Is Visual Culture in Contemporary Theories of Media and Communication?" Nordicom Review 25, nr. 1-2 (2004): 149-57. https://doi.org/10.1515/nor-2017-0278.
Benavidez, Nora. Big Tech Backslide: How Social-Media Rollbacks Endanger Democracy Ahead of the 2024 Elections. Free Press, 2023. Laatst geraadpleegd op 10 januari, https://www.freepress.net/sites/default/files/2023-12.
Benedetto, Simone, Andrea Carbone, Véronique Drai-Zerbib, Marco Pedrotti, en Thierry Baccino. "Effects of luminance and illuminance on visual fatigue and arousal during digital reading". Computers in Human Behavior 41 (2014): 112-19. https://doi.org/10.1016/j.chb.2014.09.023.
Benjamin, Walter. The Work of Art in the Age of Its Technological Reproducibility, and Other Writings on Media. Onder redactie van Michael W. Jennings, Brigid Doherty en Thomas Y. Levin. Vertaald door Edmund Jephcott, Rodney Livingstone, Howard Eiland, et. al. Cambridge en London: Belknap Press of Harvard University Press, 2008.
———. "The work of art in the age of mechanical reproduction." In A Museum Studies Approach to Heritage. Onder redactie van Hannah Arendt, 1-26. Londen: Routledge, 2018.
Berger, John, Sven Blomberg, Chris Fox, Michael Dibb, Richard Hollis. Ways of Seeing. Londen: Penguin Books, 1972.
Berger, Maurice. Revolution of the eye: modern art and the birth of American television. New Haven: Yale University Press, 2014.
Bitgood, Stephen. "Visitor Attention. An attention-Value Model of Museum visitors", z.d.
Bourdieu, Pierre, en Randal Johnson. "The Field of Cultural Production: Essays on Art and Literature". The Journal of Aesthetics and Art Criticism 54 (1993): 88. https://doi.org/10.2307/431688.
Brinkmann, Hanna, Jan Mikuni, Zoya Dare, Hideaki Kawabata, Helmut Leder, en Raphael Rosenberg. "Cultural diversity in oculometric parameters when viewing art and non-art". Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts 17, nr. 4 (2023): 398-411. https://doi.org/10.1037/aca0000563.
Bryant, Jennings, en Bruce W. Finklea. Fundamentals of Media Effects: Third Edition. Long Grove: Waveland Press, 2022.
Bryson, Norman. "The Gaze in the Expanded Field." In Vision and Visuality. Onder redactie van Hal Foster, 87-108. Seattle: Bay Press, 1988. Geraadpleegd 26 februari 2025. https://monoskop.org/images/3/39/Foster_Hal_ed_Vision_and_Visuality.pdf.
Bundgaard, Peer F., Jacob Heath, en Svend Østergaard. "Aesthetic Perception, Attention, and Non-Genericity: How Artists Exploit the Automatisms of Perception to Construct Meaning in Vision". Cognitive Semiotics 10, nr. 2 (2017): 91-120. https://doi.org/10.1515/cogsem-2017-0011.
Cameron, Dell. "Leaked Facebook Docs Depict Kids as “Untapped” Wealth". Gizmodo, 28 september 2021. https://gizmodo.com/leaked-facebook-docs-depict-kids-as-untapped-wealth….
Carah, Nicholas, en Michelle Shaul. "Brands and Instagram: Point, tap, swipe, glance". Mobile Media & Communication 4, nr. 1 (2016): 69-84. https://doi.org/10.1177/2050157915598180.
Castells, Manuel. The Network Society: A Cross-Cultural Perspective. Cheltenham: E. Elgar, 2004.
Casey, Valerie. "The Museum Effect." Geraadpleegd 12 februari 2025. https://valcasey.com/yale_effect.html.
Christidou, Dimitra, en Sophia Diamantopoulou. "Seeing and Being Seen: The Multimodality of Museum Spectatorship". Museum and Society 14, nr. 1 (2017): 12-32. https://doi.org/10.29311/mas.v14i1.623.
Colomina, Beatriz. "Enclosed by Images: The Eameses’ Multimedia Architecture". Grey Room 2 (2001): 6-29. https://doi.org/10.1162/152638101750172975.
Cotter, Katherine, Anna Fekete, en Paul Silvia. "Why Do People Visit Art Museums? Examining Visitor Motivations and Visit Outcomes", 2020. https://doi.org/10.31234/osf.io/7gdcq.
Cousins, Mark. The story of looking. Edinburgh: Canon Gate, 2017.
Davey, Gareth. "What is Museum Fatigue." Visitor Studies Today 8, nr. 3 (2005).
David Bolter, Jay, en Richard Grusin, Remediation: Understanding New Media. Cambridge: MIT Press, 2000.
Davidoff, Jules. Differences in Visual Perception: The Individual Eye. Amsterdam: Elsevier, 2012.
Dumka, Ankur, Alaknanda Ashok, Parag Verma, en Poonam Verma. Advanced Digital Image Processing and Its Applications in Big Data. Londen: Routledge, 2021.
Elliot, Andrew J., en Markus A. Maier. "Color Psychology: Effects of Perceiving Color on Psychological Functioning in Humans". Annual Review of Psychology 65 (2014): 95-120. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-010213-115035.
Enhuber, Marisa. "Art, space and technology: how the digitisation and digitalisation of art space affect the consumption of art a critical approach". Digital Creativity 26 (2015): 1-17. https://doi.org/10.1080/14626268.2015.1035448.
Fogg, Bj. ‘Creating Persuasive Technologies: An Eight-Step Design Process’. In Proceedings of the 4th International Conference on Persuasive Technology, 1-6. Claremont California USA: ACM, 2009. https://doi.org/10.1145/1541948.1542005.
Foster, Hal, Rosalind Krauss, Yve-alain Bois, Benjamin H. d. buchloh, en David Joselit. Art Since 1900: Modernism, Antimodernism, Postmodernism. 3 de editie. Londen: Thames & Hudson Ltd, 2016.
Fuchs, Isabella, Ulrich Ansorge, Christoph Redies, en Helmut Leder. "Salience in Paintings: Bottom-Up Influences on Eye Fixations". Cognitive Computation 3, nr. 1 (2011): 25-36. https://doi.org/10.1007/s12559-010-9062-3.
Gartus, Andreas, en Helmut Leder. "The white cube of the museum versus the gray cube of the street: The role of context in aesthetic evaluations." Psychology in Aesthetics, Creativity, and the Arts 8, nr. 3 (2014): 311-320. Laatst geraadpleegd 21 januari 2025. https://www.proquest.com/docview/1551086519?accountid=11077&sourcetype=….
Geraerts, Elke. Focus is het nieuwe goud: Efficiënt werken en stressvrij leven in een wereld vol afleiding. Tielt: Lannoo, 2024.
Gerger, Gernot, Helmut Leder, en Alexandra Kremer. "Context effects on emotional and aesthetic evaluations of artworks and IAPS pictures", Acta Psychologica 151 (2014): 174-183.
Gombrich, E. H. Art and illusion: A study in the Psychology of Pictorial Representation. (Londen: Phaidon Press Ltd, 2002.
———. "The Visual Image". Teachers College Record 75, nr. 5 (1974): 241-70. https://doi.org/10.1177/016146817407500510.
Graham, Katelyn. "The Rendering of Colour and Digital Technologies". Geraadpleegd 18 april 2025. https://www.academia.edu/34473921/The_Rendering_of_Colour_and_Digital_T….
Greenfield, Lauren. Social Studies. 2024.
Hatt, Michael, en Charlotte Klonk. Art history: A critical introduction to its methodes. Manchester: Manchester University Press, 2018.
Hekkert, Paul, en Piet C. W. Van Wieringen. ‘Beauty in the Eye of Expert and Nonexpert Beholders: A Study in the Appraisal of Art’. The American Journal of Psychology 109, nr. 3 (Fall 1996): 389. https://doi.org/10.2307/1423013.
Henkel, Linda A. "Point-and-Shoot Memories: The Influence of Taking Photos on Memory for a Museum Tour". Psychological Science 25, nr. 2 (2014): 396-402. https://doi.org/10.1177/0956797613504438.
Hepp, Andreas. ‘Agency, social relations, and order: Media sociology’s shift into the digital’. Communications 47 (10 september 2022). https://doi.org/10.1515/commun-2020-0079.
Honour, Hugh, en John Fleming. Algemene kunstgeschiedenis. 14de dr. Amsterdam: Meulenhoff Amsterdam, 2009.
Hoort, Björn, Arvid Guterstam, en H.Henrik Ehrsson. "Being Barbie: The Size of One’s Own Body Determines the Perceived Size of the World". PloS one 6 (2011): e20195. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0020195.
Hristova, Dayana, Barbara Göbl, Suzana Jovicic, en Thomas Slunecko. "The Social Media Game? How Gamification Shapes Our Social Media Engagement" (2019). https://doi.org/10.31234/osf.io/tzd7f.
https://www.apa.org. ‘Your Brain on Culture’. Geraadpleegd 25 maart 2024. https://www.apa.org/monitor/2010/11/neuroscience.
Hu, Yuheng, Lydia Manikonda, en Subbarao Kambhampati. "What We Instagram: A First Analysis of Instagram Photo Content and User Types". Proceedings of the International AAAI Conference on Web and Social Media 8, nr. 1 (2014): 595-98. https://doi.org/10.1609/icwsm.v8i1.14578.
Hughes, Karen, en Gianna Moscardo. "For Me or Not for Me? Exploring Young Adults Museum Representations". Leisure Sciences, (2019). https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/01490400.2018.1550455.
Huston, Joseph P., Marcos Nadal, Francisco Mora, Luigi F. Agnati, and Camilo José Cela Conde, reds. Art, Aesthetics, and the Brain. Oxford: Oxford University Press, 2018.
Jaenen, Gauke. "Met een tiener naar het MoMa." De Standaard, 5 juni 2024. Laatst geraadpleegd 3 januari 2025, https://www.standaard.be/cnt/dmf20240604_9695440.
Jonckheere, Koenraad. Instagramable: what art tells us about social media. Antwerpen: Hannibal Books, 2024
Joy, Annamma, en John F. Sherry Jr. "Speaking of Art as Embodied Imagination: A Multisensory Approach to Understanding Aesthetic Experience". Journal of Consumer Research 30, nr. 2 (2003): 259-82. https://doi.org/10.1086/376802.
Kallio, Saara-Maija, en Jenni Mäenpää. "Visuality as an Affordance on Instagram News Production’" Digital Journalism, 11 februari 2025, 1-19. https://doi.org/10.1080/21670811.2025.2462558.
Knight First Amendment Institute. "Understanding Social Media Recommendation Algorithms". Geraadpleegd 27 maart 2025. http://knightcolumbia.org/content/understanding-social-media-recommenda….
Konkle, Talia, en Aude Oliva. "Canonical Visual Size for Real-World Objects". Journal of experimental psychology. Human perception and performance 37, nr. 1 (2011): 23-37. https://doi.org/10.1037/a0020413.
Kühnapfel, Corinna, Joerg Fingerhut, Hanna Brinkmann, Victoria Ganster, Takumi Tanaka, Eva Specker, Jan Mikuni, Jan Mikuni, Florian Güldenpfenne, Andreas Gartus, Raphael Rosenberg en Matthew Pelowski. "How do we move in front of art? How does this relate to art experience? Linking movement, eye tracking, emotion, and evaluations in an ecologically-valid gallery setting," Empirical Studies of the Arts 42, nr. 1 (2022). https://doi.org/10.31234/osf.io/kx86d.
Leder, Helmut, Claus-Christian Carbon, en Ai-Leen Ripsas. "Entitling art: Influence of title information on understanding and appreciation of paintings". Acta Psychologica 121, nr. 2 (2006): 176-98. https://doi.org/10.1016/j.actpsy.2005.08.005.
Leder, Helmut, Gernot Gerger, Stefan Dressler, en Alfred Schabmann. "How Art Is Appreciated". Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts 6 (2011): 2-10. https://doi.org/10.1037/a0026396.
Lehrer, Christiane, Ioanna Constantiou, Christian Matt, en Thomas Hess. "How Ephemerality Features Affect User Engagement with Social Media Platforms." MIS Quarterly 47 (2023): 1663-78. https://doi.org/10.25300/MISQ/2023/17085.
Liptay, Fabienne, en Burca Dogramaci, reds. Immersion in the Visual Arts and Media. Amsterdam en New York: Rodopi en Brill, 2015.
Liu, Ling, en M. Tamer özsu. Encyclopedia of Database Systems. New York: Springer New York, 2017.
Ludden, Geke D S, Hendrik N J Schifferstein, en Paul Hekkert. "Beyond Surprise: A Longitudinal Study on the Experience of Visual-Tactual Incongruities in Products." International Journal of Design 6, nr. 1 (2012): 1-10.
Luise Reitstätter, Hanna Brinkmann,Raphael Rosenberg, Das Kunstmuseum im digitalen Zeitalter (2019). https://www.youtube.com/watch?v=EXdi1PVPhJo.
M. Valkenburg, Patti, Amber van der Wal, en Ine Beyens. "Schermgeluk en schermverdriet: de invloed van sociale media op de mentale gezondheid van jongeren." UNICEF-Essayreeks kinderrechten in de digitale wereld 4, (2024).
Macdonald, Sharon, red. A Companion to Museum Studies. Hoboken: Wiley-backwell, 2006.
Maffei, Lamberto, en Adriana Fiorentini. Beeldende kunst en onze hersenen. Beek : Wetenschappelijke bibliotheek van Natuur en techniek, 1999.
Malraux, André. Voices of Silence: Man and his Art (Abridged from The Psychology of Art). Vertaald door Stuart Gilbert. Princeton: Princeton University Press, 1978.
Manovich, Lev. "Designing and Living Instagram Photography: Themes, Feeds, Sequences, Branding, Faces, Bodies." laatst geraadpleegd op 15 februari, https://manovich.net/content/04-projects/096-designing-and-living-insta…
———. The Language of New Media. Cambridge, Mass: MIT, 2000.
———. "The Science of Culture? Social Computing, Digital Humanities and Cultural Analytics". Journal of Cultural Analytics 1, nr. 1 (2016). https://doi.org/10.22148/16.004.
Marr, David. Vision: A Computational Investigation into the Human Representation and Processing of Visual Information. Cambridge, Mass: MIT Press, 2010.
Mayda Kubra, "Is je brein echt rot door al die hersenloze uren scrollen op Tiktok?," De Standaard, 9 december 2024. https://www.standaard.be/cnt/dmf20241208_96005527.
McLuhan, Marshall. Understanding Media: The extensions of man. Cambridge, Mass: MIT, 1964.
Michiel, Schwarz. Digitale Media in de technologische cultuur: perspectieven voor kunst-en cultuurbeleid, 1999.
Mirzoeff, Nicholas. How to see the World. Londen: Penguin Books, 2015.
Morra, Joanne, en Marquard Smith. Visual Culture: What Is Visual Culture Studies? Londen: Taylor & Francis, 2006.
Mulder, Arjen. Over mediatheorie. Rotterdam: nai010 uitgevers/publishers, 2004.
Nations, United. "The Impact of Digital Technologies". United Nations. Geraadpleegd 27 maart 2025. https://www.un.org/en/un75/impact-digital-technologies.
Nederlands Herseninstituut KNAW Master the mind. ‘Dopamine’. Geraadpleegd 8 mei 2025. https://herseninstituut.nl/over-het-brein/dopamine-3/.
Newman, George, en Paul Bloom. "Art and authenticity: The importance of originals in judgments of value.", Journal of Experimental Psychology: General, 3 (2011): 558-69.
Orton-Johnson, Kate. Digital Culture and Society. Los Angeles: SAGE Publications, 2024.
Othman, Mohd Kamal. "Measuring Visitors Experiences with Mobile Guide Technology in Cultural Spaces." Doctoraatsverhandeling, University of New York, 2012.
Parraman, Carinna. "Color in the Age of Digital Reproduction". The Global Journal of Prints and Ideas 3. Nr. 3 (2013). Laatst geraadpleegd 19 april 2025. https://www.academia.edu/4733078/Color_in_the_Age_of_Digital_Reproducti….
Petrosyan, Ani. "Statista: Internet and Social Media Users in the World 2025". Geraadpleegd 10 april 2025. https://www.statista.com/statistics/617136/digital-population-worldwide/.
Pitnik, Claudia. "How to lead one's gaze: The effect of auditive information of individual art perception," Masterproef, Universität Wien, z.d. Geraadpleegd 9 oktober 2024. https://crea.univie.ac.at/projects/masters-thesis-projects/masters-thes….
Hoelzl, Ingrid. "Screens: The Place of the Image in Digital Culture." Leonardo 45. nr. 5 (2012): 474 - 475. Geraadpleegd 16 oktober 2024. https://www.researchgate.net/publication/254925703_Screens_-_The_Place_….
Pelowski, Matthew, Michael Forster, Pablo Tinio, Maria Scholl, en Helmut Leder. "Beyond the Lab: An Examination of Key Factors Influencing Interaction With “Real” and Museum-Based Art". Psychology of Aesthetics Creativity and the Arts 11 (2017). https://doi.org/10.1037/aca0000141.
Pepperell, Robert. "The perception of art and the science of perception". Human Vision and Electronic Imaging XVII, nr. 8291 (2012):330-41. https://doi.org/10.1117/12.914774.
Singh, Monica, Ranganath Singari, en Mihir Bholey. "Exploring the Role of Colors in Fine Art: A Comparative Study of Traditional and Digital Mediums from Ancient Times to the Modern Era Exploring the Role of Colors in Fine Art: A Comparative Study of Traditional and Digital Mediums from Ancient Times to the Modern Era", 2025.
Pine, B. Joseph, en James H. Gilmore. The Experience Economy. Brighton, Mass: Harvard Business Press, 2011.
Klinger, Ulrike, Daniel Kreiss, Bruce Mutsvairo. "Platforms, Power, and Politics: A Model for an Ever-Changing Field." New Methodological Diversity in PolComm 27 (2023). Geraadpleegd 22 maart 2025. https://politicalcommunication.org/article/platforms-power-and-politics….
Ramachandran, V. S., en W. Hirstein. "The Science of Art: A Neurological Theory of Aesthetic Experience." Journal of Consciousness Studies 6 nr. 6-7, (1999). Laatst geraadpleegd. https://www.ingentaconnect.com/contentone/imp/jcs/1999/00000006/f002000….
Reitstätter, Luise, Hanna Brinkmann, Thiago Santini, Eva Specker, Zoya Dare, Flora Bakondi, Anna Miscenà, Enkelejda Kasneci, Helmut Leder, en Raphael Rosenberg. "The Display Makes a Difference: A Mobile Eye Tracking Study on the Perception of Art Before and After a Museum’s Rearrangement". Journal of Eye Movement Research 13 (2020). https://doi.org/10.16910/jemr.13.2.6.
Reymond, Claire, Matthew Pelowski, Klaus Opwis, Tapio Takala, en Elisa D. Mekler. "Aesthetic Evaluation of Digitally Reproduced Art Images". Frontiers in Psychology 11 (2020). https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.615575.
Salem, Abdel-Badeeh. Innovative Smart Healthcare and Bio-Medical Systems: AI, Intelligent Computing and Connected Technologies. Londen: Routledge, 2023.
Schoofs, Stien. "Hersenloos online scrollen: Engels woord van het jaar “brain rot” doet nadenken over mediagebruik." vrtnws.be, 2 december 2024. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/12/02/brain-rot-engelse-woord-van-het….
Sels, Geert. "Echt schilderij maakt emoties los die 10 keer sterker zijn dan bij een poster", De Standaard, 3 oktober 2024.
Shimamura, Arthur P., en Stephen E. Palmer. Aesthetic Science: Connecting Minds, Brains, and Experience. Oxford University Press, USA, 2012.
Smith, Jeffrey. "Spending Time on Art". Empirical Studies of the Arts 19 (2001): 229-36. https://doi.org/10.2190/5MQM-59JH-X21R-JN5J.
Smith, Lisa, Jeffrey Smith, en Pablo Tinio. "Time Spent Viewing Art and Reading Labels". Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts 11 (2016). https://doi.org/10.1037/aca0000049.
Song, Yixiao. "The Analysis of the Vision of the Sermon: A Comparative Study on Gauguin’s Relationship with Symbolism and Fauvism". Journal of Education, Humanities and Social Sciences 1 (2022): 308-14. https://doi.org/10.54097/ehss.v1i.676.
Soreanu, Catalin. "New Media Art: Aligning Artistic Creativity And Technological Media." Review of Artistic Education (2021): 206-16. https://doi.org/10.2478/rae-2021-0026.
Swaab, Dick. Ons creatieve brein: Hoe mens en wereld elkaar maken. Amsterdam: Atlas Contact, 2016.
The Museum of Modern Art. "Thomas Ruff. Jpeg Msh01. 2004 | MoMA". Geraadpleegd 18 april 2025. https://www.moma.org/collection/works/149384.
Thomson Kristin, Kristen Purcell, Lee Rainie. "Section 6: Overall Impact of Technology on the Arts". Pew Research Center, (2013). https://www.pewresearch.org/internet/2013/01/04/section-6-overall-impac….
Dootson, Paula. "3.2 Billion Images and 720,000 Hours of Video Are Shared Online Daily. Can You Sort Real from Fake?" Queensland University of Technology (2021). Geraadpleegd 12 april 2025. https://www.qut.edu.au/insights/business/3.2-billion-images-and-720000-….
Trejo, Alexis Medina. "Museums, Millennials and Gen Z: Towards a participatory and engaging museum for young adults." Masterproef, Erasmus University Rotterdam, 2023.
Ober, Holly, "Some Claim Culture Affects Our Basic Visual Perception. A UCLA Study Takes a Fresh Look." Geraadpleegd 26 april 2024. https://newsroom.ucla.edu/releases/culture-and-basic-visual-perception.
Valentini, Chiara, en Dean Kruckeberg. "New Media versus Social Media: A Conceptualization of Their Meanings, Uses and Implications for Public Relations." Geraadpleegd 10 april 2025. https://www.academia.edu/1384760/New_Media_versus_Social_Media_A_Concep….
Vance, Alex. "Why Gen Z Is Calling Today’s Kids 'iPad Kids'". Parents, 13 augustus 2024. Geraadpleegd 20 mei 2025. https://www.parents.com/what-are-ipad-kids-8692488.
Vraga, Emily, Leticia Bode, en Sonya Troller-Renfree. "Beyond Self-Reports: Using Eye Tracking to Measure Topic and Style Differences in Attention to Social Media Content". Communication Methods and Measures 10, nr. 2-3 (2016): 149-64. https://doi.org/10.1080/19312458.2016.1150443.
Walker, John A., en Sarah Chaplin. Visual Culture: An Introduction. Manchester: Manchester University Press, 1997.
Waterson, Jim, en Dan Milmo. "Facebook Whistleblower Frances Haugen Calls for Urgent External Regulation". The Guardian, 25 oktober 2021, Laatst geraadpleegd februari 16 https://www.theguardian.com/technology/2021/oct/25/facebook-whistleblow….
Watson, Roger, en Helen Rappaport. Capturing the Light: The Birth of Photography, a True Story of Genius and Rivalry. Londen: Macmillan + ORM, 2013.
Witzel, Christoph, en Karl R. Gegenfurtner. "Color Perception: Objects, Constancy, and Categories". Annual Review of Vision Science 4 (2018): 475-99. https://doi.org/10.1146/annurev-vision-091517-034231.
Wood, Christopher S. "Ernst H. Gombrich, Art & Illusion". Burlington Magazine 151, 2009. Laatst geraadpleegd 7 november https://www.academia.edu/84106378/Ernst_H_Gombrich_Art_and_Illusion.
Yang, Chia-chen, Sean M. Holden, en Jati Ariati. "Social Media and Psychological Well-Being Among Youth: The Multidimensional Model of Social Media Use". Clinical Child and Family Psychology Review 24, nr. 3 (2021): 631-50. https://doi.org/10.1007/s10567-021-00359-z.
Yates, Simeon, John Kirby, en Eleanor Lockley. "Digital Media Use: Differences and Inequalities in Relation to Class and Age". Sociological Research Online 20, nr. 4 (2015): 71-91. https://doi.org/10.5153/sro.3751.
Yates, Simeon, en Eleanor Lockley. "Social Media and Social Class". American Behavioral Scientist 62, nr. 9 (2018): 1291-1316. https://doi.org/10.1177/0002764218773821.
Zaki, Jamil, Jessica Schirmer, en Jason P. Mitchell. "Social Influence Modulates the Neural Computation of Value". Psychological Science 22, nr. 7 (2011): 894-900. https://doi.org/10.1177/0956797611411057.
Zeit Contemporary Art. "Ellsworth Kelly, Red, 2003". Geraadpleegd 19 april 2025. https://www.zeitcontemporaryart.com/artists/ellsworth-kelly/works/351-e….
Zhang, Ting, Zipeng Qi, Weiwei Guan, Cheng Zhang, en Dingli Jin. "Research on the Measurement and Characteristics of Museum Visitors' Emotions under Digital Technology Environment". Frontiers in Human Neuroscience 17 (2023). https://doi.org/10.3389/fnhum.2023.1251241.
Zwirner David. "Thomas Ruff - Jpegs". Laatst geraadpleegd 18 april 2025. https://www.davidzwirner.com/artists/thomas-ruff/survey/jpegs.
