Waarom zien we de meeste conflicten niet? Onderzoek schijnt licht op vergeten conflicten.

Ongeveer 150.000 doden en naar schatting 15 miljoen mensen op de vlucht: het zijn slechts twee cijfers die de verwoestende omvang van de oorlog in Soedan illustreren. Toch haalt dit conflict, ondanks zijn dramatische impact, zelden de voorpagina’s van onze kranten. In mijn masterscriptie over vergeten conflicten onderzocht ik waarom sommige conflicten amper aandacht krijgen in onze media

Vraag een doorsnee Vlaming wat er momenteel gebeurt in Oekraïne of waarom het Israëlische leger Gaza belegerd, en de kans is groot dat hij een min of meer correct antwoord kan geven. Maar wie dezelfde vraag stelt over de burgeroorlog in Myanmar, die al meer dan vijf jaar aanhoudt, krijgt waarschijnlijk een veelzeggende stilte als reactie. Dat is niet verassend: het conflict verschijnt zelden in de media en staat al jaren op de lijst van de meest vergeten conflicten van de Europese Unie.

Op diezelfde lijst vinden we ook de bendeoorlog in Haïti, de burgeroorlog in Soedan en het conflict om mineralen in Oost-Congo. Volgens het Europees departement voor civiele bescherming en humanitaire hulpoperaties ontbreekt het vaak aan politieke wil om deze conflictsituaties aan te pakken, een gebrek dat rechtstreeks verband houdt met de geringe media-aandacht.

Daar komt nog bij dat zowel het Institute for Economics & Peace als het Uppsala Conflict Data Program in 2024 melding maakte van een triest record: het hoogste aantal gewapende conflicten wereldwijd sinds de metingen begonnen. Dat roept vragen op over de manier waarop media deze steeds gewelddadigere realiteit vertalen naar hun publiek.

Eenzijdige focus

Wie zich enkel op Vlaamse nieuwsmedia baseerde, zou in 2024 kunnen denken dat de oorlog in Oekraïne en de genocide in Gaza de enige grote buitenlandse conflicten waren. Toch tonen de cijfers dat dit beeld onvolledig is.

In bepaalde bevolkingsgroepen groeit dit besef wel: Congolese vlaggen tijdens pro-Palestinabetogingen en leuzen als “Free Sudan” maken duidelijk dat andere conflicten resoneren – maar pas via de kapstok van meer zichtbare oorlogen.

Nieuwsmedia spelen een cruciale rol in het agenderen van conflicten. Geconfronteerd met deze spreidstand tussen een dominante focus op Oekraïne en Gaza en een wereldorde die steeds gewelddadiger wordt, besloot ik tien Vlaamse buitenlandjournalisten te interviewen. Mijn vraag aan hen: waarom slagen sommige conflicten, ondanks hun omvang, er niet in onze media door te dringen? 

In academische literatuur wordt de media al langer verweten een eenzijdige focus te hanteren, maar nooit eerder werd het directe verband onderzocht tussen de selectie van conflictverhalen en het bestaan van vergeten conflicten. Mijn onderzoek gaat in op het hoe en waarom van die selectie.

Zelfversterkend mechanisme

Wat blijkt? Conflicten zonder duidelijk Belgisch raakvlak verdwijnen het snelst in de vergetelheid. Zo’n raakvlak kan verschillende vormen aannemen: slachtoffers met wie we ons kunnen identificeren, of gevolgen die we zelf onmiddellijk voelen – zoals stijgende energieprijzen.

Uit mijn gesprekken kwam, gedreven door marktlogica en steeds krappere mediabudgetten, een zelfversterkend mechanisme naar voren. Journalisten anticiperen op de berichtgeving waarvan ze denken dat het publiek die wil lezen: conflicten met een Belgisch raakvlak. Dat vergroot de vraag naar nieuws over die conflicten en leidt tot nóg meer aandacht voor dezelfde thema’s. Zo ontstaat een vicieuze cirkel waarin andere conflicten nauwelijks doordringen en in de vergetelheid verdwijnen. 

De gesproken journalisten getuigen dat de opkomst van digitale media hier een grote rol in heeft gespeeld: “Alles is meetbaar. Zeker als het online gebeurt. Alles is traceerbaar. En op het moment dat er duidelijk afnemende belangstelling is voor een onderwerp, gaat ook de inzet daarop verminderen. En gaat er gezocht worden naar andere onderwerpen die meer belangstelling wekken. Dat is onweerlegbaar zo." 

Ook geopolitieke belangen en nieuwe escalaties, zoals de inname van een stad of een bombardement, blijken doorslaggevend voor mediabelangstelling. Opvallend is dat de omvang van een conflict géén garantie biedt op aandacht. Zoals een journalist het verwoordde:

“Puur objectief gezien, het aantal doden en het aantal mensen in crisis in de oorlog in Soedan – vergeleken met de mate van aandacht die daaraan wordt gegeven – dat is totaal niet in verhouding.”

Afrika vergeten

Afrika trekt structureel aan het kortste eind. Het continent kent, volgens mijn onderzoek, het grootste aantal vergeten conflicten. Afrika wordt voor ons als geopolitiek irrelevant beschouwt, ondanks zijn nabijheid tot Europa en de aanwezigheid van grondstoffen essentieel voor de transitie naar groene energie. De gevolgen van conflicten, ontwikkelen zich op langere termijn en vallen moeilijker in een nieuwslogica te vertalen.

Zoals een journalist met expertise in Afrika berichtgeving het stelde: 

“Als er in Afrika een oorlog is en dat duurt al dertig jaar, dan gaan die mensen ook moeten emigreren en dan krijgen wij hier ook een verschuiving van volkeren. Dat heeft een effect op de hele wereld. "

Bovenal ontbreekt de identificatie met slachtoffers die “niet op ons lijken”. Daardoor ontstaat aandacht vaak pas bij uitzonderlijk geweld, en zelfs dan is deze zelden duurzaam.

Nood aan veranderingen

De geïnterviewde journalisten wezen bijna unaniem op de nood aan verandering. Meer ruimte voor persoonlijke verhalen van slachtoffers zou het publiek via emoties kunnen raken en zo de kloof in identificatie overbruggen: “Via het hart het hoofd bereiken,” zoals één journalist het formuleerde.

Volgens hen vraagt het doorbreken van bestaande patronen om proactieve journalistiek, meer investeringen in buitenlands nieuws en meer aandacht voor de langetermijneffecten van conflicten. Want zolang de media hun eenzijdige focus behouden, blijft het publiek onvoldoende geïnformeerd, roert bijna niemand zich over het lot van vergeten slachtoffers en blijft ook de internationale gemeenschap stil.

Neem nu Haïti. Daar voltrekt zich een verschrikkelijk conflict, maar het komt nauwelijks in het nieuws. Zoals een journalist het scherp stelde:

“Haïti komt bijna niet in het nieuws. Daar is echt een verschrikkelijk conflict bezig. Maar we kiezen er bewust voor – zowel politici als media – om daar geen aandacht aan te besteden. Er zijn amper conflicten waarvan we zeggen: ‘Ik ben dat helemaal vergeten.’”