Uitdagingen in baarmoederhalskankerscreening: tussen vroegtijdige detectie en onnodige vervolgonderzoeken

Baarmoederhalskanker en HPV: een complex samenspel

Circa 200 vrouwen overlijden elk jaar aan baarmoederhalskanker in België.

Baarmoederhalskanker ontstaat vaak na een langdurige of persistente besmeting met bepaalde types van het humaan papillomavirus (HPV). Sommige types zijn “hoogrisico” of kankerverwekkend: ze kunnen gezonde cellen zo veranderen dat ze zich ongecontroleerd beginnen te delen. Dit kan op termijn leiden tot kanker. 

HPV is een heel gewoon virus dat meestal wordt doorgegeven via seksueel contact. Bijna iedereen komt er ooit mee in aanraking, vaak zonder het te merken. In de meeste gevallen ruimt het lichaam het virus zelf op. Maar als het virus persistent aanwezig blijft, kan het problemen veroorzaken.

Transiënte versus persistente infecties

Bijna 90% van alle HPV-infecties zijn laag-risico en transiënt. Dat betekent dat het lichaam deze infecties meestal zelf opruimt binnen enkele maanden tot een paar jaar. Zulke voorbijgaande infecties veroorzaken meestal geen blijvende celveranderingen en leiden zelden tot gezondheidsproblemen. 

Bij een hoogrisico-HPV-infectie kan het virus soms persistent worden, wat betekent dat het langdurig in het lichaam aanwezig blijft. In dat geval kunnen abnormale veranderingen in de cellen van de baarmoederhals ontstaan, die uiteindelijk kunnen uitgroeien tot een voorstadia van kanker of zelfs kanker. 

De meeste HPV-infecties zijn als tijdelijke bezoekers die vanzelf weer vertrekken, maar sommige blijven hangen als ongewenste gasten en kunnen op termijn schade veroorzaken.

Baarmoederhalskanker in België: screening en uitdagingen

Ook al bestaan er screeningsprogramma’s, blijft baarmoederhalskanker een belangrijk gezondheidsprobleem in België. In 2022 werden 641 nieuwe gevallen geregistreerd, waarvan 231 vrouwen overleden aan de ziekte.

Screening helpt om vroegtijdig veranderingen in de baarmoederhals op te sporen, voordat ze tot kanker kunnen leiden. Hiervoor wordt een uitstrijkje genomen: een klein borsteltje haalt wat cellen van de baarmoederhals weg. Het voelt vaak een beetje ongemakkelijk, maar het onderzoek is kort en pijnloos.

Het screeningsprogramma in België voorziet: 

• Vrouwen van 25 tot 29 jaar: een uitstrijkje om de drie jaar.
• Vrouwen van 30 tot 64 jaar: een uitstrijkje om de vijf jaar. 

Door regelmatig te screenen worden afwijkende cellen vroegtijdig ontdekt, waardoor tijdige behandeling de ontwikkeling van kanker kan voorkomen.

Het probleem van vals-positieven

Voor veel vrouwen kan een positieve HPV-test heel stressvol zijn, vaak is er namelijk niets aan de hand. HPV-infecties komen vaak voor en verdwijnen meestal vanzelf. Toch kan een screeningstest soms een afwijking aangeven terwijl er geen blijvende of gevaarlijke verandering is: dit noemen we een vals-positief resultaat.

Bij HPV-screening gebeurt dit vooral bij lichte, tijdelijke celveranderingen die uiteindelijk vanzelf verdwijnen. Hoewel ze weinig risico vormen op kanker, kunnen deze positieve testuitslagen leiden tot onnodige vervolgonderzoeken, zoals:

• Versnelde opvolging met uitstrijkjes.
• Colposcopie: een onderzoek van de baarmoederhals met een speciale microscoop. Hierbij kunnen kleine stukjes weefsel (biopten) worden afgenomen. Dit kan ongemakkelijk zijn en emotioneel belastend.

Door het hoge aantal vals-positieven ervaren veel vrouwen onnodige opvolgingen en onderzoeken, terwijl slechts een klein percentage daadwerkelijk een voorstadium van kanker ontwikkelt.

CINtec PLUS Cytologietest: een gerichte aanpak

Om het probleem van vals-positieve resultaten aan te pakken, bestaat de CINtec PLUS Cytologietest van Roche. Deze test is specifieker dan een gewoon uitstrijkje, omdat ze in dezelfde cel twee eiwitten opspoort, p16 en Ki-67, die elk informatie geven over de cel:

• p16 is een marker voor groeiremming: het eiwit remt de celcyclus.
• Ki-67 is een marker voor proliferatie: het eiwit toont aan dat de cel zich actief deelt.

Bij gezonde cellen zijn deze eiwitten niet tegelijk actief. Als de test beide tegelijkertijd detecteert, kan dit wijzen op ongecontroleerde celdeling, een vroege stap richting kanker.

Dankzij deze co-expressie kan de CINtec PLUS-test heel gericht de cellen opsporen die een hoger risico hebben om zich tot baarmoederhalskanker te ontwikkelen. De test markeert beide eiwitten met kleurstoffen (Figuur 1), zodat de patholoog ze duidelijk onder de microscoop kan zien en een beter oordeel kan nemen over de noodzakelijke vervolgstappen.

Figuur 1 : CINtec PLUS-positieve cel. In deze cel is p16 bruin gekleurd in het cytoplasma en Ki-67 rood in de kern, wat wijst op co-expressie van beide eiwitten in dezelfde cel.

Verificatie van de test in het laboratorium

Voordat een test zoals de CINtec PLUS klinisch gebruikt kan worden, moet eerst worden gecontroleerd of ze betrouwbaar werkt in het laboratorium. Dit proces heet verificatie. Tijdens mijn stage was ik verantwoordelijk voor de volledige uitvoering van deze verificatie.

Elke test wordt beoordeeld op drie punten:

• Juistheid: geeft de test correcte resultaten vergeleken met een referentie?
• Herhaalbaarheid: levert dezelfde laboratoriumtechnoloog onder dezelfde omstandigheden steeds dezelfde resultaten?
• Reproduceerbaarheid: geeft de test consistente resultaten bij verschillende technologen, apparaten of dagen?

Om dit te evalueren, heb ik de test op een representatief aantal monsters uitgevoerd en gecontroleerd of de resultaten juist, herhaalbaar en reproduceerbaar waren. Zo kan worden gegarandeerd dat de CINtec PLUS-test betrouwbaar en veilig is voor klinisch gebruik.

Conclusie

Baarmoederhalskanker blijft een uitdaging voor de volksgezondheid, vooral door de hoge prevalentie van voorbijgaande HPV-infecties en de kans op vals-positieve testresultaten. Bij de huidige screeningsmethodes kunnen lichte of tijdelijke celveranderingen al leiden tot een positieve uitslag, terwijl deze vaak spontaan verdwijnen en niet uitgroeien tot kanker.

De CINtec PLUS Cytologietest biedt een gerichter alternatief. Door de co-expressie van p16 en Ki-67 in dezelfde cel op te sporen, kan de test de cellen identificeren die daadwerkelijk risico lopen. Zo worden onnodige vervolgonderzoeken beperkt, en ervaren vrouwen minder stress. Met een kleine test kan een groot verschil worden gemaakt in het leven van vrouwen.

Dankzij een grondige verificatie in het laboratorium kan de CINtec PLUS-test veilig en betrouwbaar worden ingezet. 

Ik vond dit onderwerp boeiend omdat het wetenschappelijk complex is, maar tegelijk directe impact heeft op de gezondheid van vrouwen.