Wachten doet pijn: gezinnen in de knel door wachttijden in de jeugdhulp
Stel je voor: je hebt een kind dat niet naar school mag omdat het gedragsprobleem heeft. Je weet dat er iets aan de hand is, maar de hulp die je dringend nodig hebt, is er pas binnen één tot twee jaar. Intussen sta je er alleen voor, zonder ondersteunend netwerk, zonder houvast.
Voor duizenden gezinnen in Vlaanderen is dit geen denkbeeldig scenario, maar dagelijkse realiteit. Terwijl duizenden Vlaamse gezinnen maandelang wachten op psychologische of opvoedkundige hulp, dreigen kinderen, jongeren en ouders tussen de mazen van het zorgnet te vallen. Wachttijden in de jeugdhulp bestaan al jaren en worden elke jaar verlengd. Wachttijden zijn intussen een structureel probleem geworden, met verontrustende gevolgen. In mijn bachelorproef onderzocht ik, student gezinswetenschappen aan Odisee Hogeschool, hoe wachttijden gezinsdynamieken beïnvloeden én wat organisaties als 1 Gezin 1 Plan Halle-Vilvoorde kunnen betekenen tijdens deze vaak uitzichtloze periodes.
“Ook de wachtlijst is vol” zo begint een artikel uit de Vlaamse Vereniging Klinisch Psychologen. Wachtlijsten geven aan zorgverleners een gevoel van onmacht: “Wat je hiermee creëert, zijn hulpverleners die uitvallen omdat het uitzichtloos wordt om deel uit te maken van dit systeem” (Ook de Wachtlijst Is Vol, 08/06/2021). Maar wat betekent dat concreet voor een gezin dat vastzit zonder gepaste ondersteuning?
Wachttijd als crisis
In Vlaanderen zijn er duizenden kinderen en jongeren die maandenlang moeten wachten op psychologische of opvoedkundige begeleiding. Volgens cijfers van het Vlaams Agentschap Opgroeien wacht meer dan 50% van de minderjarigen minstens zes maanden op therapeutische hulp. Voor bepaalde gespecialiseerde diensten loopt de wachttijd zelfs op tot twee jaar.
Wachten op hulp is niet neutraal. Het heeft een directe impact op gezinnen. De spanningen nemen toe, de draagkracht van ouders neemt af, en kinderen lopen ontwikkelingskansen mis. Vaak escaleert de situatie net doordat hulp te laat komt.
Tijdens mijn stage kwam ik in contact met gezinnen waar dit dagelijks voelbaar is. Eén gezin in het bijzonder zal me bijblijven: een moeder die noodgedwongen thuis blijft om voor haar zoon te zorgen, een vader die ’s nachts werkt en overdag zijn rust niet vindt, en een kind van zeven met autisme en een verstandelijke beperking dat al maanden thuiszit zonder school. Het gezin staat op meerdere wachtlijsten, maar voorlopig verandert er niets. “We weten niet meer waar we terechtkunnen,” zei de vader moedeloos.
Het gezicht achter de cijfers
Achter de statistieken zijn er veel verschillende en persoonlijke verhalen. Elk gezin heeft haar eigen bagage dat ze meebrengt in de hulpverlening, gezinscoaches leren hiermee om te gaan. Een casus die bij mij is blijven hangen is een gezin met een kind met autisme en een verstandelijke beperking, dat al maanden thuiszit zonder onderwijs en zonder dequate begeleiding. De moeder zorgt voltijds voor haar kind, de vader wwerkt 's nachts als vrachtwagenchauffeur. Het gezin is sociaal geïsoleerd en kampt met wanhoop, onbegrip en uitputting.
"We willen gewoon gehoord worden, ondersteund worden - ook al is de gespecialiseerde hulp nog maanden ver weg," zei de vader tijdens een huisbezoek. Via 1 Gezin 1 Plan konden we wel al aan de slag. Samen deden we aanvragen, maar botsten we weer op wachtlijsten...
"Het feit dat iemand naar ons luistert en langskomt, doet al zoveel," vertelde de moeder na enkele gesprekken.
1 Gezin 1 Plan
Het samenwerkingsverband 1 Gezin 1 Plan Halle-Vilvoorde werkt met gezinscoaches die gezinnen in de thuissituatie begeleiden terwijl ze wachten op gespecialiseerde hulp.
Wat deze aanpak bijzonder maakt, is het outreachend werken. Niet het gezin moet zich aanpassen aan het hulpverleningskader, maar omgekeerd. De gezinscoach past zich aan het gezin aan: hun tempo, hun noden, hun mogelijkheden. En belangrijker: er wordt niet gewacht tot alles ‘officieel’ geregeld is. De hulp start al tijdens het wachten.
1 Gezin 1 Plan ziet ook een wachttijd groeien - een teken dat ook organisaties die hulp tijdens het wachten aanbieden zelf onder druk komen te staan.
Structureel probleem, structurele oplossingen nodig
De scriptie werpt een kritische blik op het Vlaamse zorgsysteem. De conclusie is duidelijk: de wachtlijsten zijn niet alleen een logistiek probleem, maar ondermijnen fundamenteel het recht op ondersteuning voor kwetsbare gezinnen.
Toch blijft de toon hoopvol: met betere samenwerking tussen organisaties, meer middelen voor eerstelijnszorg, en initiatieven zoals 1 Gezin 1 Plan, kunnen gezinnen de nodige ademruimte krijgen.
Wachttijden zijn geen individueel probleem. Ze zijn het symptoom van een systeem dat zijn limieten bereikt. Het aanbod in de jeugdhulp is beperkt, zeker voor kinderen en jongeren. Tegelijk neemt de vraag toe, mede door toegenomen psychische kwetsbaarheid en meer aandacht voor mentale gezondheid.
Meer dan hulpverlening: erkenning
Wat gezinnen tijdens het wachten vaak missen, is niet enkel praktische hulp, maar erkenning. Het gevoel dat iemand naar hen luistert, met hen meedenkt en aanwezig blijft. Gezinscoaching is dan ook meer dan een hulpvorm: het is een menselijke relatie.
Als toekomstige gezinswetenschapper pleit ik voor meer aandacht voor deze nabijheid. Het kan het verschil maken tussen een gezin dat stilvalt en een gezin dat - ondanks alles - blijft functioneren.
Bibliografie
1 Gezin 1 Plan Halle-Vilvoorde. (2023). Draaiboek 1 Gezin 1 Plan Halle-Vilvoorde.
1G1P Halle-Vilvoorde. (2024, april 16). 1G1P. https://www.1g1p.be/
17 regio’s: minder structuren, meer transparantie en efficiëntie. (2021, 12 maart). https://bartsomers.be/nieuws/17-regio%E2%80%99s-minder-structuren,-meer…
2024 aanmeldingen.xlsx. (2024). Google Docs. https://docs.google.com/spreadsheets/d/1-COOvUINebBzJHvcPowe-ALu_gpXVKh…
Agentschap Opgroeien. (2024). Vroeg en nabij. https://www.eerstelijnszone.be/sites/default/files/kick-off_werkgroep_g…
Algemene Rekenkamer. (2020, juni 24). Geestelijke gezondheidszorg: hoe groter het probleem, hoe langer de wachttijd. Nieuwsbericht | Algemene Rekenkamer. https://www.rekenkamer.nl/actueel/nieuws/2020/06/25/geestelijke-gezondh…
Beel, V. (2020, december 10). Zelfs in crisissituatie raakt minderjarige niet voorbij de wachtrij. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20201209_98260281
Black, K., & Lobo, M. (2008). A Conceptual Review of Family Resilience Factors. Journal Of Family Nursing, 14(1), 33–55. https://doi.org/10.1177/1074840707312237
Caw. (2016, oktober 03). Hulpverleners willen geen wachtlijsten | CAW. CAW. https://www.caw.be/wat-beweegt-er/standpunten/hulpverleners-willen-geen…
Centrum voor kinderzorg en gezinsondersteuning. (2021, 12 mei). Kind en Gezin. https://www.kindengezin.be/nl/professionelen/sector/centrum-voor-kinderzorg-en-gezinsondersteuningt
Conceptnota Vroeg en nabij goedgekeurd door Vlaamse regering | Vroeg en nabij. (2023, februari 24). https://www.vroegennabij.be/nieuws/conceptnota-vroeg-en-nabij-goedgekeu…
Crouch, L., Reardon, T., Farrington, A., Glover, F., & Creswell, C. (2019). “Just keep pushing”: Parents’ experiences of accessing child and adolescent mental health services for child anxiety problems. Child Care Health And Development/Child, Care, Health And Development, 45(4), 491–499. https://doi.org/10.1111/cch.12672
De Grave, J., De Jonghe, I., Demunter, S., Ghekiere, A., Excelmans, E., Hoefnagels, G., Nijs, E., Rens, E., Servranckx, S., Simons, W., Smits, A., Steeman, K., Tegenbos, G., Van Den Broeck, K., Van Nuffel, R., Van de Velde, K., Leerstoel Public Mental Health - Universiteit Antwerpen, Rens, E., Glazemakers, I., & Van Den Broeck, K. (2020). WACHTEN OP PSYCHISCHE HULP: De lengte en beleving van wachttijden in de Vlaamse geestelijke gezondheidszorg. https://www.statengeneraalggz.be/wp-content/uploads/2021/01/Uitgebreid-…
De Grave, J., De Jonghe, I., Demunter, S., Ghekiere, A., Excelmans, E., Hoefnagels, G., Nijs, E., Rens, E., Servranckx, S., Simons, W., Smits, A., Steeman, K., Tegenbos, G., Van Den Broeck, K., Van Nuffel, R., Van de Velde, K., Werkgroep Wachttijden, Leerstoel Public Mental Health, Universiteit Antwerpen, . . . Rens, E. (2021). WACHTTIJDEN IN VLAAMSE PRIVÉPRAKTIJKEN: Een bevraging bij psychologen, psychotherapeuten, orthopedagogen en psychiaters [Report]. https://www.statengeneraalggz.be/wp-content/uploads/2021/06/Wachttijden…
Debouver, L. (2019, oktober 31). Wachten. Meer wachten. Langer wachten. Sociaal.Net. https://sociaal.net/opinie/wachten-meer-wachten-langer-wachten/?_sf_s=l…
Decoste, G., Groupe de recherche Éthos, Michaud, J.-C., Gariépy, C., Tourigny, T., & Villeneuve, J.-C. (1996). RECONNAÎTRE LA DYNAMIQUE FAMILIALE (Door Université du Québec à Rimouski; S. Lamy, Red.). CONSEIL DE LA FAMILLE. http://www.santecom.qc.ca/bibliothequevirtuelle/cfe/2550254090.pdf
Deprivatie bij kinderen in België en zijn gewesten: wat zeggen de nieuwe data? (2023, oktober 18). Koning Boudewijnstichting. https://kbs-frb.be/nl/deprivatie-bij-kinderen-belgie-en-zijn-gewesten-w…
DeWereldMorgen.be. (2023, juli 14). “Wachtlijsten en onderinvestering maakt werken in jeugdhulp frustrerend”. https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2023/07/14/wachtlijsten-en-onderi…
DPG Media Privacy Gate. (2022, oktober 20). https://www.demorgen.be/nieuws/elke-dag-opnieuw-moeten-we-mensen-wegstu…
Dumont, M., & Provost, M. A. (1999). Resilience in Adolescents: Protective Role of Social Support, Coping Strategies, Self-Esteem, and Social Activities on Experience of Stress and Depression. Journal Of Youth And Adolescence, 28(3), 343–363. https://doi.org/10.1023/a:1021637011732
Eén gezin - één plan. (z.d.). https://www.xn--ngezin-nplan-9dbaha.be/#/lessons/5pKPnndQttTYOxl98D64Xh…
Eerstelijns psychologische zorg in een netwerk voor geestelijke gezondheid | RIZIV. (z.d.). https://www.riziv.fgov.be/nl/thema-s/verzorging-kosten-en-terugbetaling…
Gevaert, K., Keinemans, S., & Roose, R. (2024). De wachtlijst voorbij: Over voorrang geven in tijden van schaarste. Lannoo Meulenhoff - Belgium.
GEZIN 1 PLAN HALLE-VILVOORDE. (2022). https://www.eerstelijnszone.be/sites/default/files/2022-11/1g1p_2022_-_…
Gezinscoaching - 1G1P (Halle-Vilvoorde). (2022, juni 02). 1G1P. https://www.1g1p.be/voor-verwijzers/gezinscoaching/
GiVi Group. (2017). Handleiding Insisto. https://www.jeugdhulp.be/sites/default/files/documents/a-doc_handleidin…
Haarman, R. (2007). Wachtlijsten; Het verhaal achter de cijfers (M. Galetzka, Dr. M.E. Pieterse, T.J. Hijkoop, & G.J. Spijker, Reds.) [Thesis]. Enschede. http://essay.utwente.nl/58784/2/scriptie_R_Haarman.pdf
Helft kinderen wacht half jaar op psychische hulp: “Enkel met een crisis geraak je voorbij de wachtrij.” (2022, oktober 10). Helft Kinderen Wacht Half Jaar op Psychische Hulp: “Enkel met een Crisis Geraak Je Voorbij de Wachtrij.” | VVKP. https://vvkp.be/nieuws/helft-kinderen-wacht-half-jaar-op-psychische-hul…
Ho, L. L. K., Li, W. H. C., Cheung, A. T., Luo, Y., Xia, W., & Chung, J. O. K. (2022). Impact of Poverty on Parent–Child Relationships, Parental Stress, and Parenting Practices. Frontiers in Public Health, 10. https://doi.org/10.3389/fpubh.2022.849408
Home | Samen Veerkrachtig 10-daagse van de geestelijke gezondheidszorg. (z.d.). Samen Veerkrachtig. https://www.samenveerkrachtig.be/
Homepage | Vroeg en nabij. (2024, juli 06). https://vroegennabij.be/
Kinderarmoede | armoedecijfers.be. (2023). https://www.armoedecijfers.be/topic/kinderarmoede
Kinderarmoedebestrijding. (2024a, april 15). Kind en Gezin. https://www.kindengezin.be/nl/professionelen/projecten/kinderarmoedebes…
Kinderarmoedebestrijding. (2024b, april 15). Kind en Gezin. https://www.kindengezin.be/nl/professionelen/projecten/kinderarmoedebes…
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (2023, mei 31). Toezicht op aanpak wachttijden ggz. Geestelijke Gezondheidszorg | Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. https://www.igj.nl/zorgsectoren/geestelijke-gezondheidszorg/wachtijden-…
Nws, V. (2022, oktober 20). 5.000 Vlamingen met mentale problemen wachten op zorg: “Wachten dreigt het alleen nog erger te maken”. vrtnws.be. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/10/20/ruim-4-500-vlamingen-met-mental…
Onderzoek Het Vergeten Kind: kind in nood wacht gemiddeld 44 weken op hulp. (2021, juni 03). https://www.agorawebzine.be/artikels/onderzoek-het-vergeten-kind-kind-i…
Ook de wachtlijst is vol. (2021, juni 08). Ook de Wachtlijst Is Vol | VVKP. https://vvkp.be/nieuws/ook-de-wachtlijst-vol
Opgroeien. (2023, september 27). Opgroeien. https://www.opgroeien.be/kennis/themas/opvoedings-en-gezinsondersteunin…
Opgroeien. (2024a, februari 9). Opgroeien. https://www.opgroeien.be/kennis/toolbox/praktijk-studie-en-gezinsonders…
Opgroeien. (2024b, maart 11). Opgroeien. https://www.opgroeien.be/kennis/themas/toegankelijkheid/zeven-bs-als-an…
Opgroeien. (2024c, april 24). Opgroeien. https://www.opgroeien.be/kennis/themas/opvoedings-en-gezinsondersteunin…
Opgroeien. (2024d, juni 28). Opgroeien. https://www.opgroeien.be/kennis/cijfers-en-onderzoek/gezinsinkomen-en-k…
Opgroeien. (2024f, juni 28). Opgroeien. https://www.opgroeien.be/kennis/cijfers-en-onderzoek/gezinsinkomen-en-k…
Opgroeien. (2024g, juni 28). Opgroeien. https://www.opgroeien.be/kennis/cijfers-en-onderzoek/gezinsinkomen-en-k…
Opgroeien. (2024h, juli 8). Opgroeien. https://www.opgroeien.be/kennis/cijfers-en-onderzoek/aanvragen-crisisje…
Opgroeien. (2024i, juli 17). Opgroeien. https://www.opgroeien.be/kennis/themas/opvoedings-en-gezinsondersteuning
Opgroeien. (2024j, september 25). Opgroeien. https://www.opgroeien.be/kennis/themas/geintegreerd-werken/zorg-en-onde…
Ouderspunt. (2024). Adviesbundel. In Ouderspunt (Vol. 2). https://www.opgroeien.be/sites/default/files/tool-documents/adviesbunde…
Problèmes familiaux | Belgium.be. (z.d.). https://www.belgium.be/fr/famille/couple/problemes_familiaux
Programma geïntegreerde zorg: ‘Zorg en ondersteuning voor zwangere vrouwen, hun kinderen en hun gezin tijdens de eerste 1000 dagen’ | RIZIV. (z.d.). https://www.riziv.fgov.be/nl/professionals/info-voor-allen/het-interfed…
Provincies ondersteunen corona-vaccinatie. (2021, april 07). Provincie Vlaams-Brabant. https://pers.vlaamsbrabant.be/provincies-ondersteunen-corona-vaccinatie
REPR. (z.d.). Boîte à outils des stratégies de gestion des listes d’attente en réadaptation. https://oppq.qc.ca/wp-content/uploads/Boite-outils-strategie-gestion-at…
Resonans – resonans. (z.d.). https://resonansvzw.be/
Schutjens, V., Nuijen, J., Magnée, T., Trimbos-instituut, Trimbos-instituut, Trimbos-instituut, Nivel, ZonMw, Kennisprogramma Huisartsgeneeskunde, Canon Nederland N.V., & Gettyimages. (2024). In de wachtstand: Een literatuurinventarisatie naar de impact van wachttijden in de ggz op patiënten, naasten, huisartsen en POH’s-GGZ. In Trimbos-instituut, Trimbos-instituut, Trimbos-instituut, Trimbos-instituut, & Nivel, In De Wachtstand: Een Literatuurinventarisatie Naar de Impact van Wachttijden in de Ggz op Patiënten, Naasten, Huisartsen en POH’s-GGZ. Trimbos-instituut. https://www.trimbos.nl/wp-content/uploads/2024/05/TRIAF2172-Rapport-Imp…
Serrien, L. (2021a, september 28). ‘Eén gezin, één plan’ gaat met hele gezin aan de slag. Sociaal.Net. https://sociaal.net/achtergrond/een-gezin-een-plan/
Serrien, L. (2021b, december 21). ‘Vroeg en nabij’: nieuw plan voor ondersteuning van kinderen, jongeren en gezinnen. Sociaal.Net. https://sociaal.net/achtergrond/vroeg-en-nabij-wouter-beke-plan-voor-on…
Sciensano, kce, inami/riziv, & santé publique - sécurité de la chaine alimentaire - environnement / volksgezondheid - veiligheid van de voedselketen - leefmilieu. (2024). Naar een gezond België: Geestelijke gezondheidszorg. In belgium.be. Overheid. Geraadpleegd op 30 oktober 2024
Unknown. (2023). HUIZEN VAN HET KIND. In RAPPORT 2023. https://www.opgroeien.be/sites/default/files/intern/rapport2023_huis_vh…
Van Crombrugge, H. (2009). Ouders in soorten. Maklu.
Van Den Begin, S., Loes Geuens, Vzw Sporen, Sanne Van den Begin, & Vzw Sporen. (2020). Handboek contextbegeleiding. In Handboek Contextbegeleiding (Tweede druk 2021) [Book]. Vzw Sporen. https://www.opgroeieninveiligheid.be/sites/opgroeien/files/2021-12/Hand…
Van Loon, K., Melis, B., Onderzoeksgroep Sociale Inclusie, & Karel de Grote Hogeschool. (2018). 1 gezin, 1 plan binnen de jeugdhulp in Vlaanderen. In Colofoon. Onderzoekscentrum sociale Inclusie. https://www.kdg.be/onderzoek/onderzoekscentra/sociale-inclusie
Verbruggen, L. (z.d.). Eerstelijnspsychologische zorg. https://www.yuneco.be/epz
WERKGROEP, ‘WACHTTIJDEN’, De Grave, J., De Jonghe, I., Demunter, S., Ghekiere, A., Excelmans, E., Hoefnagels, G., Nijs, E., Rens, E., Sevranckx, S., Simons, W., Smits, A., Tegenbos, G., Van Den Broeck, K., Van Nuffel, R., & Van de Velde, K. (2021). Onderzoek van de SGGG legt bloot dat volwassenen vooral moeten aanschuiven wanneer ze gesubsidieerde (lees: betaalbare) hulp zoeken, terwijl kinderen bijna overal en langer dan volwassenen moeten wachten op gepaste zorg. https://www.statengeneraalggz.be/wp-content/uploads/2021/03/WGWachttijd…
Wiewauters, C. W., & Emmery, K. E. (2017). Handboek Familiaal geweld: Het parental alienation syndrome of contactbreuk tussen ouders en kind: een complexe en gelaagde relationele werkelijkheidHet parental alienation syndrome of contactbreuk tussen ouders en kind: een complexe en gelaagde relationele werkelijkheid. In Opgroeien. opgroeien.
Zorg en ondersteuning voor jongeren. (2024, september 12). Vlaanderen. https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/zorg/zorg-en-ondersteuning-voor-jongeren
