Seksualiteitsbeleving en relaties bij jongeren en volwassenen met een mentale beperking

Seksualiteitsbeleving en relaties bij jongeren en volwassenen met een verstandelijke beperking

Een complexe realiteit in het gezin en de samenleving of een toekomst in dialoog?

Seksualiteit en relaties, intimiteit en nabijheid, liefde en verliefdheid… Ieder van ons ervaart dergelijke gevoelens als wezenlijke aspecten van het leven. Meer nog, het is een fundamenteel recht van iedere mens. De seksuele ontwikkeling verloopt bij personen met een aangeboren verstandelijke beperking net zoals iedereen, geïntegreerd binnen het groeiproces. Zo wijst ontwikkelingspsychologisch onderzoek uit. Het zijn de, vaak noodzakelijke medicijnen, de lichamelijke beperkingen, maar vooral ook het negatief zelfbeeld die dit groeiproces soms bemoeilijken. Daarnaast hebben mensen met een verstandelijke beperking dezelfde rechten als ieder ander. De mensenrechten spreken op dit vlak duidelijke taal. Al deze argumenten zijn er slechts enkele om de evidentie van deze kwestie te duiden.

Toch, tussen dromen en realiteit ligt vaak een diepe kloof. Met dit gegeven moeten mensen met een verstandelijke beperking dagelijks leren leven. Deze eindproef toont aan dat dit onderwerp ook een zoektocht is naar aanvaarding, verwantschap en gelijkwaardigheid. Er zijn nog veel bochten en obstakels op de weg daarnaartoe.

In de eerste plaats toont onderzoek aan dat vooral de manier waarop wij, als samenleving, kijken naar deze mensen, zeer bepalend is voor hun mogelijkheden op seksueel of relationeel vlak. Van waar komt die negatieve beeldvorming? Als we kijken naar de geschiedenis van de geestelijke gezondheidszorg zien we een mogelijke verklaring. Waar mensen met een beperking, nog niet zo heel lang geleden werden beschouwd als misdadigers, gevaarlijke gekken en vervolgens als zieken en slachtoffers, horen we vandaag stilaan een ander verhaal klinken. Vandaag doen volwaardig burgerschap en inclusief denken de wind vanuit een gunstiger richting. Denkt ook Jan met de pet op een dergelijke positieve manier over mensen met een verstandelijke beperking? Dat is een ander verhaal.

‘Hasta la vista’ is de nieuwste prent in het filmlandschap die een gooi doet in die richting. Het is een kans om onze samenleving te tonen dat mensen met een beperking, zij het hier met een motorische beperking, in wezen niet afwijken van anderen. Met de slagzin ‘Seks voor iedereen!’ schudt de filmmaker ons wakker. We zien in dit verhaal hoe mensen met een beperking zich moeten loswrikken van hun goedbedoelende en bezorgde ouders om te gaan doen waar zij recht op hebben: het beleven van de eigen seksualiteit, ingevuld volgens de eigen wensen en mogelijkheden. De kijker verkent tijdens het verhaal alle hoeken van zijn eigen tegenstrijdige gevoelens en vooroordelen. Hij wordt heen en weer geslingerd tussen de, soms, harde realiteit van het verhaal en vervolgens het relatieve ervan. Deze film doet mensen dieper nadenken over zogenaamde vanzelfsprekendheden.

Verschillende argumenten kunnen ons uitnodigen om anders te gaan denken.

Elke mens is in wezen niet anders dan een ander, wanneer het neerkomt op gevoelens, dromen en kansen. Toch is iedere mens ook uniek, zowel in zijn mogelijkheden als in zijn beperkingen. ‘Anders zijn’ of wat niet onmiddellijk beantwoordt aan de schoonheidsnormen of kracht en gezondheid, worden vaak bestempeld als ‘raar’. Focussen wij als samenleving niet te veel op het uiterlijke? Misschien kunnen we verder kijken, op zoek naar wat ook mensen met een verstandelijke beperking kunnen bijbrengen aan onze sociale leefomgeving?

Wanneer we gaan denken voorbij de ‘enge’ termen van seksualiteit en relatie zien we een ander verhaal. Mensen, ongeacht wie, kunnen veel voor elkaar gaan betekenen en vriendschap geven. Vanuit een psychische invalshoek kunnen we denken in termen van ‘talenten’. We kunnen de tentoonstellingen met creatieve werken van mensen met een mentale beperking niet op één hand tellen binnen een straal van vijfentwintig kilometer. Van talenten gesproken!

Ten slotte is er de spirituele manier van denken. Iets betekenen voor elkaar kan een diepe voldoening teweegbrengen. Het belang van geven en nemen valt hiermee in het niet.

En waarom gaan we niet op zoek naar de verwantschap in elkaar? Verwantschap overstijgt de verschillen tussen mensen en brengt eerder ieders mogelijkheden op de voorgrond. Daarna kunnen we mogelijk beter met elkaars beperkingen rekening houden. We moeten dus verder denken dan in termen van ‘wij en zij’. Via ontmoeting en de uitnodiging om deel te nemen aan elkaars leven kunnen wij die verwantschap stimuleren. Intelligentietesten zijn dus maar één manier om mensen in vakjes onder te brengen. De normen en waarden waarbinnen een persoon met een verstandelijke beperking leeft zijn even bepalend voor diens ervaring van mogelijkheden in het leven.

Ten slotte nog deze bedenking. Seksualiteit betekent veel meer dan geslachtsgemeenschap en voortplanting. Het betekent ook warmte, nabijheid, liefde, bij elkaar zijn en intens genieten van elkaars gezelschap. Waarom zouden wij een ander onthouden van deze, toch wel levensnoodzakelijke gevoelens? Het begrip seksualiteit wordt vooral ook persoonlijk ingevuld. Als we écht gaan luisteren naar de wensen van personen met een mentale beperking wordt veel duidelijk.

Het taboe rond seksualiteitsbeleving en relaties wordt niet enkel gelinkt aan personen met een verstandelijke beperking. We zien diezelfde signalen ook binnen onze westerse samenleving. Onderzoek bevestigt deze vermoedens. Seksualiteit zou niet als een losstaand item mogen worden benaderd. Het is een deel van ons bestaan, al vanaf het prille begin. De taboesfeer rond seksualiteit is in schril contrast met de openheid waarmee de media omspringt met dit thema. Deze tegenstellingen houden het taboe mogelijk in stand. Ook wij hebben nog een lange weg af te leggen. We kunnen een taal leren om te spreken over gevoelens en lichamelijkheid, op een positieve manier. Het kunnen pijlers zijn voor het gezin om op te groeien in dialoog tot evenwichtige volwassenen met of zonder handicap.

Wanneer we naar al deze vaststellingen kijken zien we plots door een andere, ruimere bril. Dan vragen we ons af hoe het komt dat wij mensen met een mentale beperking alleen maar linken aan seksualiteit binnen een negatieve sfeer.

.