Seksuele aandacht op straat doet blozen
We schrijven 1951. Jinx Allen begeeft zich door de straten van Firenze. Rond haar staan, zitten of leunen zestien mannen. Alle zestien kijken naar Jinx Allen. Eén man grijpt naar zijn kruis. Jinx Allen loopt door, haar ogen bijna gesloten.
Bovenstaande beschrijving verwijst naar de foto American Girl in Italy, Florence, 1951. De foto werd genomen door Ruth Orkin. Orkin en Allen hadden elkaar in Italië ontmoet en besloten in beeld te brengen wat het is om als vrouw in 1951 alleen op reis te gaan. Bovenstaande beschrijving kan ook begrepen worden als een voorbeeld van seksuele aandacht op straat – een fenomeen dat zo vaak voorkomt, dat er gemakkelijk aan voorbijgegaan wordt.
Seksuele aandacht op straat, quid?
Als je nog nooit van de uitdrukking seksuele aandacht op straat hebt gehoord, ben je niet de enige. De uitdrukking werd gebruikt in het kader van mijn masterproef en beoogde enkele hiaten in de literatuur op te vullen. In de Nederlandstalige literatuur wordt immers gesproken over straatintimidatie. In het Engels zijn de termen street harassment, stranger harassment en catcalling gangbaar. Die termen worden gewoonlijk gedefinieerd als seksuele aandacht of seksuele intimidatie in de publieke ruimte, veelal afkomstig van onbekende mannen en gericht op vrouwen. Een eenduidige definitie is vooralsnog echter niet voorhanden.
Voorts dragen bovengenoemde termen een negatieve connotatie in zich. Misschien staat een dergelijk negatief vooroordeel een goed begrip van het fenomeen in de weg. Daarom ging mijn masterproefonderzoek na hoe seksuele aandacht op straat het best begrepen kan worden. Daarbij werd ruimte gemaakt voor de vraag welke factoren de ervaring van seksuele aandacht op straat kunnen beïnvloeden. Op de onderzoeksvragen werd een antwoord gezocht in drie focusgroepen. Daaruit kwamen telkens genuanceerde verhalen naar voren.
Ongewenst? En wat met consent?
De participanten waren duidelijk: seksuele aandacht op straat wordt niet uitsluitend, maar wel voornamelijk negatief ervaren. De negatieve gevolgen wegen een stuk zwaarder door dan de positieve. De genoemde negatieve gevolgen verwezen vooral naar gevoelens van onzekerheid, angst, onveiligheid en ondergeschiktheid. De genoemde positieve gevolgen verwezen op hun beurt naar gevoelens van erkenning, zelfzekerheid en macht. Verschillende participanten spraken van het gevoel er te mogen zijn.
De negatieve gevolgen van seksuele aandacht op straat vloeien vooral voort uit de onduidelijke intentie van de zender. Die onduidelijke intentie bleek cruciaal. Bij gebrek aan inzicht in de motieven van de zender vult de ontvanger die motieven immers in vanuit diens eigen referentiekader. Ter ondersteuning daarvan beroept de ontvanger zich op factoren gelinkt aan de zender, aan de onmiddellijke omgeving en aan de maatschappelijke context. Ook factoren gelinkt aan de ontvanger en aan de interactie tussen zender en ontvanger bleken een belangrijke rol te spelen. Bovendien bleken die factoren niet politiek correct. Met enige schroom gaven sommige participanten toe hoe een andere huidskleur van de zender een grotere angstreactie kan opwekken, of hoe het stereotype van de vieze, oude vent aandacht van een oudere man hoogst onaangenaam kan maken.
De positieve gevolgen op hun beurt kunnen gelinkt worden aan een interpretatie van seksuele aandacht op straat als een bevestiging van de eigen seksuele waarde. Dat aspect werd tot nog toe in de literatuur nog niet erend. Erkenning van de mogelijke positieve effecten van seksuele aandacht op straat brengt echter geen vrijgeleide voor het fenomeen met zich mee. Uit gewenst volgt immers niet noodzakelijk consent. Nogmaals: uit gewenst volgt niet noodzakelijk consent. Een gebeurtenis kan gewenst én ongewenst tegelijk zijn. Consent blijft de hoeksteen waaraan gedragingen afgetoetst moeten worden.
Maar, hoe zou dat kunnen werken, consensuele seksuele aandacht op straat? De participanten verwezen naar het belang van beleefdheid en afstemming. Wijs niet zomaar naar iemands borsten, maar schenk iemand een beleefde lach. En respecteer een nee of een non-verbale ontwijkende reactie.
Seksuele aandacht op straat, een mannending?
Beleefdheid, afstemming en vervolgens respect voor elkaars grenzen werden door de participanten als cruciaal ervaren. Volgens verschillende participanten situeert zich daar ook het verschil tussen de gemiddelde man en de gemiddelde vrouw. Vrouwen zouden doorgaans subtieler en respectvoller te werk gaan, bijvoorbeeld door via de spiegel in de fitness naar iemand te kijken in plaats van die persoon rechtstreeks aan te kijken. Mannen zouden volgens sommige participanten ook langer aandringen nadat een grens aangegeven werd.
Grenzen aangeven blijkt voor vrouwen echter niet altijd eenvoudig. Meerdere participanten vertelden moeite te hebben met de ingesleten verwachtingen voor vrouwen. Enerzijds zouden vrouwen immers verwacht worden steeds lief en vriendelijk te zijn. In dat verband vertelde een participant wel te lachen in reactie op een ongewenste instantie van seksuele aandacht op straat, maar ongemakkelijk te lachen. Met die ongemakkelijke lach hoopte zij te communiceren dat de seksuele aandacht op straat ongewenst was. Anderzijds zouden vrouwen gemakkelijk gezien worden als hysterisch of labiel, indien ze wel duidelijk hun grenzen zouden aangeven. Die spreidstand werd door verschillende participanten als immobiliserend ervaren.
Seksuele aandacht is seksueel
Verrassend genoeg was een nieuwe bevinding van mijn masterproefonderzoek dat seksuele aandacht op straat seksueel is. De verrassing ligt in de nieuwigheid van die bevinding. In de bestaande literatuur werd seksuele aandacht op straat wel als seksueel benoemd, maar niet als zodanig onderzocht. In de focusgroepen werd de seksuele dimensie in de beleving van de ontvanger verder uitgelicht. De participanten spraken enerzijds van seksuele remming als gevolg van seksuele aandacht op straat. Seksuele remming kan zich bijvoorbeeld manifesteren in een sobere kledingkeuze of in een terughoudendheid voor of tijdens seksuele activiteit. Anderzijds spraken de participanten van seksuele zelfzekerheid als gevolg van seksuele aandacht op straat. Een fijne instantie van seksuele aandacht op straat kan immers de seksuele eigenwaarde versterken.
Mijn masterproef vestigt aandacht op een fenomeen dat zo vaak voorkomt, dat er gemakkelijk aan voorbijgegaan wordt. In het begin vertelden de participanten wel eens dat ze niet wisten of ze wel wat te vertellen zouden hebben. Geleidelijk aan bleek vaak dat ervaringen met seksuele aandacht op straat tot vandaag verstrekkende gevolgen hebben. Daarmee blijkt seksuele aandacht op straat een publiek fenomeen dat doorwerkt tot in de meest intieme hoekjes van het denken en voelen van de ontvangers.
