Het verstand komt met de jaren? De “slimme stad” volgens 60-plussers

Vandaag worden we meer dan ooit geconfronteerd met digitale toepassingen die ons leven gemakkelijker moeten maken. Van een app voor het openbaar vervoer tot het online aanvragen van een nieuwe identiteitskaart. In het Engels worden deze “oplossingen” samengevat onder de noemer van een “smart city”. Nu kan u zich afvragen: “Wat maakt die city dan juist smart?” en “Maken deze digitale toepassingen het leven wel écht gemakkelijker voor iedereen?”.   

Ook ik stelde mezelf gelijkaardige vragen en na een kritisch gesprek met mijn grootvader kwamen er nog meer vraagtekens bij. Na het doornemen van mijn cursus was hij toch niet helemaal overtuigd van die slimme stad. Verschillende bronnen beweren echter het tegenovergestelde. Een smart city zou niets dan voordelen bieden voor oudere burgers. Maar klopt dit wel in de praktijk? Wat vinden ouderen eigenlijk zélf van deze oplossingen? Ik besloot op zoek te gaan naar antwoorden. Het resultaat: een masterproef waarin er aan de hand van diepte-interviews gepeild werd naar de verwachtingen van Vlaamse 60-plussers over de slimme stad. Eén van de belangrijkste uitdagingen in een slimme stad volgens ouderen? Het behoud van menselijk contact!

Er was eens…de slimme stad?! 

Een slimme stad of smart city maakt gebruik van digitale technologie om het dagelijks leven in steden en gemeenten te vergemakkelijken. De toepassingsmogelijkheden lijken vrijwel oneindig. Van milieugerichte oplossingen zoals luchtkwaliteitsmeters, mobiliteitstoepassingen zoals slimme verkeerslichten of regensensoren die fietsers vaker groen geven bij regenweer, tot sociale toepassingen zoals een app die eenzame ouderen met elkaar wil verbinden. Zo een slimme stad klinkt bijna als een “ideale wereld”, toch? Jammer genoeg zijn deze initiatieven vaak nog verre van optimaal. Een van de grootste moeilijkheden? Het betrekken van de “gewone burger”. 

Citizen-centric smart city

Uit voorgaand onderzoek blijkt dat de slimme stad voor de meeste mensen nog een ver-van-mijn-bed-show is. Toch is het belangrijk om de visie van verschillende inwoners hierin te betrekken. Ieders dagelijks leven speelt zich namelijk steeds meer af in een gedigitaliseerde wereld. Bovendien klinkt de ontwikkeling van openbare digitale diensten die slechts een beperkt aantal mensen voordeel bieden eerder zinloos. Daarom wordt er door verschillende onderzoekers gepleit voor een “citizen-centric” aanpak. Simpelweg wil dit zeggen dat een stad slim is wanneer de inwoner een centrale rol speelt en ruimte krijgt om te zeggen wat hij of zij juist verwacht of nodig heeft. Maar hoe zorg je ervoor dat iedereen zijn zegje kan doen in de slimme stad? 

Silver surfers 

Omdat het ondervragen van alle burgers wel zeer ambitieus is voor een masterproef, besloot ik mij te focussen op oudere volwassenen. De vergrijzing zal in de komende jaren immers blijven aangroeien zowel op Europees als op globaal niveau. Om te weten hoe deze groep betrokken kan worden bij de slimme stad, nam ik via Skype 17 diepte-interviews af bij Vlaamse 60-plussers. Tijdens de interviews werd er onder meer gepeild naar de persoonlijke ervaringen van ouderen in de gedigitaliseerde samenleving. Digitale technologie en ouderen hoor ik u denken? Volgens verschillende vooroordelen geen ideale match. Toch is de huidige generatie 60-plussers meer vertrouwd met technologische snufjes dan u zou denken! De meerderheid van de respondenten was namelijk al vertrouwd met verschillende apps zoals WhatsApp en FaceTime. Desondanks wezen verschillende deelnemers ook op de druk om bij te blijven met al deze technologische veranderingen. 

Prioritaire uitdagingen 

Naast ervaringen met digitale technologie werd de verwachting van ouderen ten opzichte van de slimme stad ook rechtstreeks bevraagd. De meerderheid van de respondenten gaf aan positieve mogelijkheden te zien in slimme toepassingen op vlak van verkeer en stedelijke dienstverlening. Toch werd er ook vaak verwezen naar een combinatie tussen digitale dienstverlening en het behoud van rechtstreeks menselijk contact. Bovendien gaven verschillende deelnemers aan zelfs te vrezen voor een geheel gedigitaliseerde samenleving. 

“Ik wil niet dat het een geheel gedigitaliseerde samenleving wordt. Nee, er moet ruimte blijven om te praten en om fouten te maken” (Lizette, 60 jaar)[1].

Privacy

Privacy en een overspoeling aan informatie kwamen naar voren als de grote nadelen van de slimme stad. Ouderen staan daarnaast ook behoorlijk stil bij het verzamelen van persoonlijke data en het gebruik ervan uit vrees voor misbruik. 

“Jong oud volwassene” 

Bij vragen over slimme toepassingen specifiek ontwikkeld voor ouderen, kwamen geregeld dezelfde antwoorden terug. “Interessant, maar nog niet aan mij besteed”, “Waarom zou ik dat nodig hebben?”, “Ik zit nog niet in een rusthuis”. Een mismatch tussen de eigen positieve beleving als “oudere” en de technologie voor “hulpbehoevende ouderen” leek dan ook het gebruik van deze toepassingen negatief te beïnvloeden. 

“Ik ben en jong, oud volwassene. [...] Wij zijn nie monddood, dat is ook een feit” (Maria, 65 jaar).  

Informatieverdeling en burgerbevraging, dé oplossing? 

De meerderheid van de ouderen zien voor zichzelf een beperkte rol in de ontwikkeling van hun slimme stad of gemeente. Eén respondent omschreef zijn positie zelfs als volgt: 

“Ik zal wel doen wat ze vragen zeker? Nee? Ik ben lijdend voorwerp dan” (Robert, 64).

Toch werd het duidelijk dat oudere volwassenen alsnog betrokken willen worden bij wat er leeft in hun stad of gemeente. Goede communicatie en een bevraging van burgers door het beleid vonden de meeste respondenten dan ook van essentieel belang in een slimme stad.

Zilveren toekomst

Hoewel deze masterproef geen pasklaar antwoord biedt op de “hoe de ideale smart city moet worden georganiseerd”, zijn de ervaringen en de verwachtingen van ouderen in de gedigitaliseerde samenleving zeker waardevol in de ontwikkeling naar een meer menselijke slimme stad. Per slot van rekening leerden we in de afgelopen periode allemaal hoe waardevol menselijk contact is en hoe technologie ons hierbij kan helpen. Toch blijft het nog zoeken naar de “ideale” balans tussen digitale oplossingen en persoonlijke interactie. Inzichten komen echter uit onverwachte hoek. Als we meer gaan kijken naar de verwachtingen van verschillende burgergroepen zoals ouderen, gaan we hopelijk een “zilveren” toekomst tegemoet. 

[1] De respondenten kregen fictieve namen om hun anonimiteit te garanderen.