Brussel: een plek van solidariteit met migranten in doortocht
Solidariteit met migranten in doortocht
Het Burgerplatform voor steun aan vluchtelingen en migranten is een burgerinitiatief ontstaan in Brussel, dat zich sinds 2017-2018 inzet om hulp te verlenen aan migranten in doortocht naar Engeland. Ook andere initiatieven ter ondersteuning van migranten in doortocht hebben zich de voorbije jaren ontplooid: de COVID-19 pandemie gaf hieraan een impuls. Op het eerste zicht lijkt materiële hulpverlening aan migranten een puur humanitaire actie. Maar toch zit er in zo’n initiatieven ook politieke waarde.
Ik positioneer mijn thesisonderzoek theoretisch in onderzoek over burgerinitiatieven die sinds 2015 uit de ‘vluchtelingencrisis’ ontstaan zijn. Daarnaast zijn er in Brussel ook talrijke sociale bewegingen die voor allerlei thema’s zoals ongelijkheid, racisme, etc. strijden. Door een vergelijking te maken tussen een reeds bestaand en semiprofessioneel burgerinitiatief, het Burgerplatform, en bepaalde sociale bewegingen die gebouwen bezetten om migranten te huisvesten, probeerde ik het politiek potentieel van zo’n initiatieven en de interne en externe machtsdynamieken te achterhalen. In beide soorten initiatieven deed ik veldwerk in hun opvangstructucturen, en daar ging ik in gesprek met zowel geëngageerde burgers als migranten. Het doel van de studie was om te kijken naar de alledaagse praktijken en ruimtes van accommodatie en zo het politiek potentieel en machtsdynamieken te onderzoeken.
Het Burgerplatform voor steun aan vluchtelingen en migranten
Het Burgerplatform is sinds 2017-2018 uitgegroeid tot een groot netwerk van burgers die zich inzetten om migranten onderweg naar Engeland op allerlei manieren te helpen. In het begin was het Maximiliaanpark, tegenover de voormalige locatie van Dienst Vreemdelingenzaken, een cruciale plek waar solidariteit zich manifesteerde. Het toenmalige politieke klimaat was er een van repressie van zogenaamde ‘transmigranten’. Al snel organiseerden burgers zich om deze migranten die rondhingen in het Maximliaanpark onder te brengen in hun huis. Het Burgerplatform was geboren, en het initiatief zocht al snel toenadering tot andere ngo’s, de stad en het gewest Brussel om met samen te werken. Langzaamaan breidde het netwerk zich uit. Drie jaar later – toen ik er zelf vrijwilligerswerk – is het Burgerplatform enorm geprofessionaliseerd. Naast burgers die nog steeds migranten bij hun thuis opvangen, is er een opvangcentrum Porte d’Ulysse in Brussel, zijn er tijdens de COVID-19 pandemie allerlei hotels geopend om migranten op te vangen in samenwerking met de Brusselse regio en gemeentes, en zijn er ook talrijke appartementen die door Brusselse gemeentes worden opengesteld voor het Burgerplatform.
Sociale bewegingen en opvang
Het Burgerplatform is niet de enige belangrijke actor in het solidariteitsveld in Brussel, ook sociale bewegingen die gebouwen bezetten om migranten op te vangen, spelen een cruciale rol. De COVID-19 pandemie maakte duidelijk dat er in Brussel een grote populatie is aan dak- en thuislozen mensen. Een groot deel van hen zijn mensen zonder wettig verblijf, zo ook migranten in doortocht naar Engeland. Sociale bewegingen die ontstaan zijn in een stedelijke context, hebben vaak een bepaald thema waar zij zich op toespitsen. Toen Brussel werd geconfronteerd met een groter wordende populatie van migranten in doortocht naar Engeland, hebben sommige sociale bewegingen zich gereorganiseerd. Het besef groeide dat er zo veel leegstaande gebouwen zijn, terwijl mensen zonder wettig verblijf geen opvang krijgen. Specifieke sociale bewegingen begonnen toen gebouwen te bezetten om zo een rustplek te kunnen garanderen voor migranten in doortocht. Hoewel kraken of bezetting een gecriminaliseerde en geïllegaliseerde activiteit is, wordt het in sommige gemeentes in Brussel toch gedoogd.
Politieke mogelijkheid en machtsdynamieken
Aan de hand van participerende observatie en semigestructureerde diepte-interviews vergeleek ik de politieke mogelijkheid en machtsdynamieken in de accommodatie van het Burgerplatform en van de sociale bewegingen die gebouwen bezetten. Op basis hiervan licht ik een aantal resultaten.
De activiteiten en acties van het Burgerplatform breiden zich uit tot sociale protestacties en juridische begeleiding, naast de humanitaire noodopvang die zij aan mensen zonder wettig verblijf garanderen. Maar ook in de opvanginitiatieven die zij op poten hebben gezet schuilt een politiek potentieel. Het feit dat duizenden Belgische burgers hun huizen openen en zo de realiteit van mensen op de vlucht leren kennen, is daar een van. Daarnaast zijn er ook talrijke acties waar burgers binnen hun gemeentes kunnen vragen om bepaalde gebouwen als opvangplekken te gebruiken. Zo kunnen burgers dankzij lokale initiatieven ook een impact hebben op micro-politiek niveau en zo solidariteit uitbouwen. Op gemeentelijk of stedelijk niveau kunnen steden aantonen dat ze plekken van solidariteit en veiligheid zijn voor mensen zonder wettig verblijf. In dat opzicht is het Burgerplatform uniek, omdat het een brede beweging heeft uitgebouwd van burgers die samenwerken met professionele ngo’s, gemeentes, steden, enzovoort. Andere sociale bewegingen in Brussel hebben niet zo’n breed draagvlak. Toch kunnen sociale bewegingen die gebouwen bezetten voor migranten in doortocht de huizen- en migratieproblematiek in Brussel politiseren. Door een gecriminaliseerde activiteit te gebruiken en zich te engageren in sociaal activisme, proberen de sociale bewegingen zowel het stedelijk woonbeleid en de grote leegstand als het Belgisch migratiebeleid en het tekort aan opvang aan te kaarten. Zij gebruiken dus andere technieken dan het Burgerplatform, en zoeken dus eerder naar confrontatie op gemeentelijk niveau, maar gaan ook overeenkomsten aan met Brusselse gemeenten.
Het feit dat burgerinitiatieven bestaan uit burgers die migranten in doortocht helpen, brengt ook bepaalde machtsdynamieken tussen deze twee groepen met zich mee. Aangezien het Burgerplatform semi geprofessionaliseerd is en sterkere scheiding hanteert tussen burgers en migranten, brengt dit ook meer ongelijke relaties tot stand. Zo lijken de grote opvangcentra van het Burgerplatform ergens ook wel op een tehuis voor dak- en thuislozen, of grootschalige humanitaire opvang. Aan de andere kant, bij mensen die thuis migranten opvangen, wordt er een hyperpersoonlijke relatie geconstrueerd tussen de gastheer en de gast; en dit brengt een risico van afhankelijkheid met zich mee. Ook activisten binnen de sociale bewegingen waar ik bij betrokken was, gaven toe dat zo’n ongelijke machtsrelaties onontkoombaar waren. Het feit dat migranten in zo’n bezette panden wel de autonomie hadden om zonder permanente vrijwilligers hun leven in te vullen, herstructureerde de relaties tussen burgers-activisten en migranten.
De toekomst voor solidariteit?
Een stad zoals Brussel omvat meerdere burgerinitiatieven die opvang bieden aan migranten in doortocht, elks met hun eigen methoden, technieken, praktijken en visies. Bestaande burgerinitiatieven zoals het Burgerplatform proberen zich constant heruit te vinden om zo hun draagwijdte en steun te vergroten. Sociale bewegingen hanteren een eerder activistische aanpak, maar dit betekent niet noodzakelijk een grotere politieke impact. Een crisissituatie, zoals de COVID-19 pandemie creëert dus een grotere noodzakelijkheid maar ook veel mogelijkheden om solidariteit te tonen met migranten in doortocht. Welke bestaande en nieuwe actoren solidariteitsacties zullen voeren, weet niemand met zekerheid. Maar dat er een toekomst is voor solidariteit met migranten in doortocht, dat staat vast.
