Wat krijgt leerlingen gemotiveerd voor de toets topografie?
Wat krijgt leerlingen gemotiveerd voor de toets topografie?
De Huang He, de Jenisej en de Jeker. Bij het opsommen van deze namen denkt de gemiddelde 2ejaars leerling dat iemand een niesbui krijgt of zich verslikt in een stukje vlees. Nochtans is dit volgens leerkrachten aardrijkskunde basiskennis voor wie naar een 3e middelbaar gaat. En voor wie ondertussen nog niet mee is, het zijn alle drie namen van rivieren. Inderdaad, deze bachelorproef ging over het spannende onderwerp “Topografie”! We kunnen het proberen te verfraaien, maar leerlingen haten simpelweg topografie. En waarom ook? Waarom zou je in godsnaam moeten weten waar de Dinarische Alpen liggen? Terechte vragen, maar in deze scriptie gooide ik het voornamelijk over een andere boeg: wat als we leerlingen nu eens gemotiveerd kunnen krijgen bezig te zijn met topografie? Van een uitdaging gesproken…
Topografische kennis in de onderste schuif
“Meneer, waar ligt dat ‘Groot-Hertugdom Luxenburg’?” Vele leerkrachten aardrijkskunde zullen kunnen bevestigen dat de topografische kennis, waarmee de kennis omtrent plaatsnamen van steden, landen, rivieren, bergketens… wordt bedoeld, steeds zwakker wordt. Uit een bevraging bij leerkrachten aardrijkskunde in heel Vlaanderen geeft 85% aan dat ze vinden dat de topografische kennis bij leerlingen in de eerste graad afzwakt. Maar waaraan ligt dat dan? Er zijn verschillende oorzaken. Blijkt dat de basiskennis uit de basisschool al ontbreekt, maar ook de invoering van de nieuwe leerplannen spelen een rol. Daarin wordt nergens gespecifieerd welke toponiemen er gekend moeten zijn en welke niet, wat zorgt voor een wildgroei in verwachtingen bij leerkrachten. Maar we zijn er nog niet. Leerkrachten geven zelf ook oorzaken voor deze achteruitgang: een dalende schoolse interesse, het niet meer volgen van de actualiteit, digitalisering waardoor toponiemen snel opgezocht kunnen worden enz.
Leerlingen gemotiveerd krijgen met topografie? Dat kan!
Is er dan geen enkele manier om deze kennis te verbeteren? Jawel, dat is er zeker wel. Om met een oplossing te komen werd de vraag gesteld ‘wanneer leren leerlingen graag?’. En het antwoord daarop is even simpel als logisch: als ze gemotiveerd zijn. Dus betrok ik spelend leren erbij: een leermethode waarbij er al spelen geleerd wordt. En om dat plan concreet te maken werd er een bordspel ontworpen, ‘Topografia’ gedoopt.
Topografia is gebaseerd op het populaire bordspel Trivial Pursuit en is makkelijk te spelen. Het spel heeft wel een start, maar geen finish. Er wordt immers gespeeld over een lange tijdsperiode, bijvoorbeeld een trimester. Tijdens het spelen komen de spelers continu intensief in contact met de verschillende thema’s uit de topografie: landen, bergen, zeeën, rivieren, hoofdsteden… Op het einde van de op voorhand afgesproken termijn worden de punten geteld. Die punten worden verdiend door het juist beantwoorden van vragen en het uitvoeren van opdrachten. De speler die het meeste punten verzamelde, wint. De uiteindelijke bedoeling van het spel is het opbouwen van een ruime topografische kennis bij de spelers. Zo leren ze op een duurzame manier alle basis-toponiemen die je nodig hebt om onbeschaamd door het leven te gaan. Het spelbord is opgedeeld in vakjes met verschillende kleuren die een thema binnen de topografie vertegenwoordigen. Er wordt een vraag gelezen uit de categorie waarop het team zijn pion heeft geplaatst. Goed antwoord? Dan krijgt dat team een punt en spelen ze verder. Fout geantwoord? Dan gaat de beurt naar het volgende team.
De kracht van Topografia zit hem in de speeltijd. Door regelmatig te spelen en doordat dezelfde vragen steeds opnieuw naar boven komen na een bepaalde tijd, komt het spel tegemoet aan spaced en retrieval practice. Dat zijn leerstrategieën waarbij het geleerde op verschillende momenten herhaald wordt en waarbij zelf het geleerde uit het langetermijngeheugen wordt opgehaald. Zo onthouden leerlingen beter en is er sprake van een duurzame kennisopname waarbij ook op lange termijn onthouden wordt.
En de leerlingen? Die waren razend enthousiast! Het doel van het spel was dus bereikt.
Waarom is topografie nog nuttig?
Allemaal goed en wel, maar waarom zouden we nog topografie moeten aanleren? Als we iets willen weten liggen zoeken we dat toch gewoon op op Google Maps? Wat is het nut dan nog van topografieonderwijs? Wel, het blijkt dat deze kennis nog belangrijker is dan we eerst zouden durven denken. Het uiteindelijke doel van topografieonderwijs is om leerlingen een mental map te laten ontwikkelen. Dat is een mentaal kaartbeeld dat leerlingen moeten opbouwen in het hoofd om telkens op terug te kunnen vallen, en dat op verschillende schaalniveaus (eigen leefomgeving, België, Europa, wereldwijd).
Een eerste reden voor het aanleren van topografie, is dat het ontbreken van deze kennis de lessen (aardrijkskunde) bemoeilijkt. Het duurt veel te lang om telkens opnieuw op zoek te gaan naar waar een land of stad ergens op de aarde ligt in een les. Bovendien is topografie het absolute nulpunt in de aardrijkskunde. Om te kunnen verklaren waarom ergens iets zich afspeelt, moet uiteraard eerst geweten zijn waar iets ligt. Ook het systeemdenken mag niet onderschat worden. Als we willen dat leerlingen verbanden kunnen leggen tussen verschillende hoofdstukken of thema’s, is een minimum aan topografie vereist. Je moet de basis mee hebben om het geheel te kunnen begrijpen.
Tot slot haal ik ook graag even de veelbesproken vaardigheden aan waar in het onderwijs zoveel rond te doen is. Wat blijkt nu: als we leerlingen vaardigheden willen aanleren, is er eerst kennis nodig. Topografie dient daarbij als de grondstof voor de vaardigheden die als belangrijk worden bestempeld in ons onderwijs. Voorbeelden hiervan zijn atlasopzoekwerk, werken met GIS-systemen, het aflezen van een determineertabel…
Het antwoord in een notendop
Topografie is dus belangrijk. In het onderwijs en daarbuiten. Maar leerlingen haten het om er mee bezig te zijn. Tenzij het leren ervan leuk gemaakt wordt, bijvoorbeeld door een bordspel als Topografia. Wat de resultaten zijn van Topografia op lange termijn is nog niet bekend. Daarvoor was te weinig tijd tijdens het onderzoek. Maar aan motivatie geen gebrek bij de leerlingen. Spelend leren werk!
