Sterfelijkheid, een uitdaging voor het leven
Mes van de sterfelijkheid kerft in vlees van het leven
Met dood gaan is het als met naar de tandarts gaan: je weet dat het er ooit van moet komen maar je stelt het zo lang mogelijk uit. Toch is er niets mis met sterven. Het hoort bij het leven. Of juist niet?
De meningen willen wel eens uiteenlopen. Is de dood de kers op de taart van het leven, of is ze eerder het zout van het leven? Of net dat ietsje teveel zout dat het hele gerecht om zeep helpt?
Iedere filosoof heeft er zijn zegje over. Zo noemt Heidegger het leven een Sein zum Tode maar is de dood voor Levinas en de Vlaamse filosoof Leo Apostel juist een spelbreker. Hoe kan je dan best omgaan met je sterfelijkheid: aanvaarden of ertegen revolteren? Of is er ook een tussenpositie mogelijk? Misschien wel, meent De Block want wat doe je met dat onverzadigbaar verlangen naar onsterfelijkheid dat in de mens ingebakken zit? Of is het slechts een laagje vernis en is er eerder sprake van aangeleerd gedrag?
In haar scriptie ‘Sterfelijkheid. Een uitdaging voor het leven’ onderzoekt Lut de Block de verschillende mogelijkheden. Wat zijn de consequenties van een humanistisch denken naar de sterfelijkheid toe? De Block vertrekt vanuit een model waarbij ze ruimte laat voor twee, op het eerste zicht, tegenstrijdige componenten: sterfelijkheid al of niet aanvaarden in combinatie met onsterfelijkheid begeren of negeren. Zijn die twee te combineren, vraagt de auteur zich af. Is het verlangen naar onsterfelijkheid compatibel met de aanvaarding van de sterfelijkheid?
Aan de hand van een aantal literaire en filosofische stapstenen worden de verschillende mogelijkheden onderzocht. Waarom dat uitstapje naar de literatuur? De Block meent – net als Martha Nussbaum overigens – dat fictionele personages model kunnen staan voor onze gedragingen en dat we uit de literatuur een en ander kunnen leren over het leven.
De les van de literatuur reikt ver. Zo noemt de auteur het 5000 jaar oude Gilgamesj-epos het eerste humanistische manifest uit onze cultuurgeschiedenis. Je kan maar beter focussen op dit leven en in volle gemoedsrust je sterfelijkheid aanvaarden, dat is kort samengevat de levensles van de Babylonische held. Maar ook in andere literaire werken vindt De Block illustraties van opstandigheid en levensaanvaarding. Zo zijn er de hilarische avonturen van de 17e- eeuwse Gulliver en de hemelse belevenissen – letterlijk te nemen – van Julian Barnes’ alter ego en de onsterfelijke gedachtekronkels van Borges.
De filosofen doen hun duit in het zakje: Heidegger en Levinas, Montaigne, Bloch
et les autres. En telkens weer blijkt dat manieren van omgaan met sterfelijkheid in feite manieren van leven zijn. Of zoals Spinoza het verwoordde: ‘De vrije mens denkt aan iets minder dan de dood; zijn wijsheid bestaat niet in bepeinzing van de dood, maar van het leven.’
Deze scriptie ingediend tot het behalen van de graad van Licentiaat in Wijsbegeerte is geschreven in een badinerende, niet-academische taal. ‘Eindelijk iets leesbaars’, zuchtte één van de commissarissen. ‘Een bestseller in wording’, noteerde de promotor van deze scriptie. De scriptie werd dan ook bekroond met de grootste onderscheiding.
‘Sterfelijkheid. Een uitdaging voor het leven’ – Lut de Block Scriptie ingediend tot het behalen van de graad van Licentiaat in de Wijsbegeerte
Universiteit Gent – Academiejaar 2001-2002
