Het dilemma van de architectuur: op zoek naar een referentieloze contextualiteit

Reference and Crime

De meest gehoorde klachten van niet-architecten - en ik denk dat jij het daar wel mee eens bent - zijn die kubusvormige, in het wit gepleisterde oogpuisten die overal ter wereld het platteland verstoren en stedelijke landschappen gladstrijken. Hoe komt het dat de Internationale Stijl onvermoeibaar opnieuw wordt toegepast, zelfs nadat het Moderne Project is mislukt?

Tegelijkertijd zou het imiteren van traditionele vormen, alleen om esthetische en ecologische redenen, niet respecteren hoe het leven en de behoeften van de mensen van vandaag veranderd zijn. Sterker nog, vallen voor zulke nostalgische ideeën zou ontkennen hoe globalisering heeft geleid tot een diverse multiculturele samenleving en zou daardoor zelfs die minderheden in gevaar kunnen brengen die niet passen in de traditionele manieren van leven.

Het is omwille van dit gebrek aan gemeenschappelijke idealen in onze steeds heterogenere samenleving dat in het hedendaagse professionele discours het gebruik van sociaal-culturele verwijzingen in bestaande gebouwen steeds meer wordt betwist. Sommige literaire werken, zoals Olgiati's en Breitschmitt's Non-Referential Architecture (1), eisen zelfs de volledige verwijdering van het sociaal-culturele uit het architectonische object.

Maar als traditionele vormen en ornamenten niet gekopieerd mogen worden, hoe moeten we dan bouwen binnen een bestaande context?

Hoe materialisme metafysische antwoorden kan geven

Deze masterproef is een zoektocht naar oriëntatie in de moeilijke taak van hedendaagse architectuur om te reageren op een steeds heterogenere multiculturele samenleving zonder gemeenschappelijk wereldbeeld. Hoewel het gebruik van culturele referenties steeds meer wordt betwist, probeer ik aan te tonen dat het onmogelijk is om het sociaal-culturele volledig uit te wissen uit het door mensen gemaakte object, of het nu gaat om de minimalistische kunst van Donald Judd of de puristische architectuur van Peter Zumthor.

Door deze voorwaardelijke onafscheidelijkheid tussen de materiële aard van objecten en menselijke creatie te accepteren, neem ik in de hele scriptie een materialistisch perspectief in om de grote verscheidenheid aan materialen en vaardigheden die beschikbaar zijn in de casestudy te analyseren, waarbij ik ze niet alleen erken als een mogelijkheid om ecologisch te bouwen, maar vooral om een vreugde uit te lokken die zich in het culturele domein zou kunnen bevinden, die je kunst zou kunnen noemen, maar die eigenlijk voortkomt uit de zichtbaar weergegeven contextuele omstandigheden.

Stoffwechsel of Peralta de Alcofea

Het kleine dorpje Peralta de Alcofea ligt in het noorden van Spanje in het graafschap Somontano de Barbastro. In feite kan de bewaard gebleven historische architectuur nauwelijks worden omschreven als grondig gepland noch als spontane architectuur: Door de eeuwen heen werden elementen uit vroegere architectuur toegeëigend en aangepast aan veranderende behoeften en beschikbare middelen. Tegelijkertijd verenigt een bepaalde sobere esthetiek de resultaten in een regionale stijl, ondanks het diverse gebruik van materialen.

Antonio Naval Mas, een historicus en architect met een specialisatie in erfgoed en afkomstig uit de context van interesse, herkent en beschrijft de verborgen waarde van deze anonieme maar niet volkse architectuur in zijn uitgebreide analyse 'Arquitectura Domestica del Somontano' (2):

"De mensen van de Somontano moesten te allen tijde hun habitat vernieuwen en aanpassen aan de eisen van hun manier van leven en werken [...] door vormen en oplossingen aan te nemen die door vorige generaties waren uitgestippeld zonder de angst om ze aan te passen aan hun smaak en behoeften. Het resultaat is een optimalisatie die zonder onderbreking voortdurend werd bijgewerkt tot op de dag van vandaag." (Ibid., p.8)

Nog een idealisme

Het is dit pragmatisme en aanpassingsvermogen dat van deze plek een vruchtbare casestudy maakte om elke theoretische hypothese te onderzoeken en te testen in een praktisch ontwerp. Toevallig was mijn tante van plan om een huis voor zichzelf te bouwen, wat ik gebruikte als een realistisch uitgangspunt om gedachten toe te passen in een ontwerp.

De moeilijkste vraag die in dit project de overhand had, was het kiezen van een bouwmateriaal. Na het in kaart brengen van alle beschikbare materialen in een straal van 2 km rond het perceel leken de mogelijkheden oneindig. Welke materialen moest ik kiezen en om welke redenen? Wat volgde was een grondig materiaalonderzoek waarbij gegevens uit wetenschappelijke artikelen werden gehaald, de opgeslagen energie van traditionele bouwtechnieken werd geschat en er zelfs een fictief verhaal werd geschreven.

Inmiddels ben ik ervan overtuigd dat het ideale materiaal niet bestaat. Sterker nog, de enige manier om een antwoord te krijgen, zou zijn om je vast te leggen op een bepaalde waarheid, zoals de energetische die in dit artikel wordt weergegeven, wat zou betekenen dat je bevooroordeeld bent.

Network of Actors

De keuze voor conventioneel keramiek en beton voor het uiteindelijke ontwerp lijkt op het eerste gezicht misschien paradoxaal. Ze zijn echter het resultaat van pragmatische overwegingen die verder gaan dan de statische systeemgrenzen. De leveringsafstand van slechts 100 km wordt al gerelativeerd als je bedenkt dat alle materialen in één vrachtwagenlading kunnen worden aangevoerd en op één website kunnen worden besteld. Op dit punt zou ik een energieke argumentatie voor deze optie kunnen voortzetten.

In plaats daarvan wil ik benadrukken hoe belangrijk het is om niet te vallen voor enig idealisme of verwijzing naar een a-priori, omdat je dan grote praktische kansen zou kunnen missen. In plaats daarvan moeten we opnieuw kijken naar wat er op dit moment in elke context beschikbaar is.

Dus zelfs als conventionele materialen de uiteindelijke keuze waren voor mijn project, was het materiaalonderzoek dat ik deed geen verspilde energie! Pauline Lefebvre wijst er in haar artikel (3) expliciet op dat pragmatisme niet minder inspanning betekent. Integendeel, het kost moeite om alle beschikbare opties te leren kennen, om weloverwogen beslissingen te kunnen nemen over elke afzonderlijke locatie.

Het begrip "netwerk van actoren" dat ik gaf, is bedoeld om de auteursrol van de architect te relativeren, terwijl het juist niet de autonome creatie is die voortkomt uit een creatieve geest die betekenis geeft, maar de relatie van de architectuur met de bredere context. De architect heeft in dit alles de belangrijke verantwoordelijkheid om die auteursinstanties op te sporen en te modereren, wat een breed begrip vereist van wat er op elke specifieke locatie op het spel staat.