't Was alsof de Hel al hare verdoemden over Baesrode had uitgebraakt! Een halve eeuw dorpsleven en strijd. Baasrode 1870-1918.
De Bondt Bart
’t Was alsof de Hel al hare verdoemden over Baesrode had uitgebraakt!
Een halve eeuw dorpsleven en strijd: Baasrode 1870-1918.
Wie vandaag Baasrode bezoekt, voelt zich wat onwennig. De oever van het Scheldedorp ligt nog steeds bezaaid met de oude, vaak in ruïne staande industriecomplexen, als littekens uit een lang vervlogen verleden. De grote herenhuizen in de dorpskom liggen er verouderd en troosteloos bij. Baasrode lijkt de afgelopen decennia ten prooi gevallen aan een algemene verwaarlozing. Sinds de jaren 1960 gingen de industriecomplexen één per één over de kop, nam de werkloosheid een hoge vlucht en daalde het bevolkingsaantal sterk. Sindsdien staat Baasrode bekend als een ingeslapen industriedorp, wemelend van herinneringen aan betere tijden. Na de jarenlange verloedering lijkt de toestand van de gemeente in de laatste jaren echter opnieuw wat op te klaren. Verscheidene leegstaande fabrieken zijn gesloopt of kregen een nieuwe functie, terwijl er ook aanzienlijk wordt geïnvesteerd in nieuwe woningen en allerhande verfraaiingswerken. Baasrode lijkt zich zo stilaan te herpakken, en richt zijn blik hoopvol naar de toekomst.
Nu de sporen van het verleden langzaam uit het dagelijkse zicht verdrongen worden, hoopt deze scriptie de herinnering aan het verleden levendig te houden. Het reeds verschenen historisch materiaal over deze periode is immers verre van bevredigend, en we mogen zelfs stellen dat Baasrode vrijwel links gelaten is door de lokale geschiedschrijving. We kijken terug naar de periode 1870-1918 en pogen een synthese te maken van het oude ‘vergeten’ Baasrode, een gemeente die zich vanaf het einde van de 19de-eeuw ontwikkelde van een overwegend agrarische gemeente naar een volwaardige industriegemeente, met alle gevolgen van dien. Op korte tijd werd Baasrode een gemeente die benijd werd door zijn buren en waar de interne dynamiek zorgde voor een uitzonderlijke geschiedenis.
Baasrode is steeds in twee kampen opgesplitst geweest. Uit het onderzoek blijkt duidelijk dat Baasrode reeds in 1870 een grote tweedracht kende onder zijn inwoners, grosso modo vertegenwoordigd door twee geografische deelgebieden. Het agrarische ‘den buiten’ leefde in onvrede met het Scheldegebonden ‘dorp’. Deze tegenstelling wordt in de thesis verklaard door een grondige historische analyse. Vanaf 1879 vervaagt deze oude tweedracht. Door toedoen van de Schooloorlog werd Baasrode opgesplitst in een katholiek en een liberaal kamp. Iederéén diende kleur te bekennen. Een katholiek krantfragment geeft de magnitude van dit conflict mooi aan, wanneer ze stelt ‘dat er in België, eigenlijk geen politiek meer bestaat, maar enkel hardnekkige strijd tusschen de Vrijmetselarij en de goddelijke Kerk van Christus; tusschen de aanhangers van Satan en de volgelingen van den God-Mensch, de ‘hoeksteen’ der samenleving.’(1) Dat de strijd zo’n hoge toppen scheerde te Baasrode, komt vooral voort uit het feit dat de liberalen er een stevige klant bleken te zijn voor de katholieke partij, een toenmalig unicum voor een ‘plattelandsgemeente’. Tijdens de liberale periode, tussen 1882 en 1895 was Baasrode ‘de oasis in de klerikale woestenij van Vlaanderen.’(2) Het rare aan de zaak is dat de (liberaal geleide) industrie pas ná deze periode tot bloei kwam te Baasrode. De liberale hegemonie lijkt voort te spruiten uit een specifieke historische situatie, gecombineerd met de aanwezigheid van de scheepswerven en de katalyserende rol van vooruitstrevende liberaal Cesar Van Damme, die het zelfs schopte tot volksvertegenwoordiger. De gemeentelijke tweedracht verdween als sneeuw voor de zon wanneer de Eerste Wereldoorlog in alle hevigheid uitbrak. De situatie zou nooit meer hetzelfde worden. Een derde speler kwam ten tonele: het socialisme. Samen met de politieke differentiatie verdween de meest bitsige interne strijd die de gemeente ooit had gekend. Buiten de politieke en maatschappelijke strijd is er tevens de nodige aandacht voor alle facetten van het dagelijkse leven, evenals de nationale politiek en belangrijke gebeurtenissen. Elementen zoals demografie, epidemies, familieruzies, enz. hadden immers een grote invloed op de bevolking. Historische analyses geven daarenboven duiding bij de algemene evoluties.
Om deze thesis te bewerkstelligen werd vertrokken vanuit een bijzonder principe. Er werd gepoogd om geen ‘typisch’ heemkundig werkstuk te schrijven, maar een verhaal waardoor de lezer als het ware wordt meegezogen in de toenmalige maatschappij en haar vaak alledaagse gebeurtenissen. Dankzij het bijzonder uitgebreide bronnenonderzoek kon een verrassend ‘volledig’ beeld gevormd worden van een halve eeuw lokale geschiedenis. In het geschetste verhaal wordt veel aandacht besteed aan het individu. Hierdoor leest het als een roman en met grote waarschijnlijkheid kan elke Baasroodse inwoner wel één of meerdere van zijn familieleden in deze scriptie terugvinden. Bovendien zorgt de focus op het individuele gebeuren voor talloze pareltjes van hilarische getuigenissen van het roerige dorpsleven, gaande van langdradige scheldpartijen tot allerhande spotliederen. Vaak moest hilariteit echter plaatsmaken voor bittere ernst. De strijd was op het scherpst van de snee, en dat merken we duidelijk in deze scriptie. De grote polarisatie zorgde ervoor dat de gemeente in twee evenwaardige kampen werden opgesplitst, met elk hun eigen verenigingsleven, om zo twee afzonderlijke gemeenschappen te vormen. De controle van het gemeentehuis was de centrale doelstelling, en dat doel heiligde alle middelen. Aangezien een politieke overwinning doorgaans werd bereikt met een nipte zege of (verscheidene) herstemmingen, werden de inwoners reeds vanaf de prille jeugd geïndoctrineerd. Elke stem was immers van tel. Het laat zich daarenboven raden dat de strijd niet alleen met woorden werd gevoerd. De grote maatschappelijke spanningen zorgden voor vele vecht- en schietpartijen, waardoor het aantal gewonden en zelfs doden aanzienlijk is.
Deze scriptie sproot voort uit de fascinatie van de auteur voor de Baasroodse geschiedenis en vergde verschillende jaren om tot stand te komen. Het uiteindelijke werk telde dan ook een kleine 650 p. Om ook de mening van andere personen over deze scriptie weer te geven, geven we hier enkele citaten uit het thesisverslag: Algemeen Rijksarchivaris Karel Velle noemde de thesis ‘om verschillende redenen indrukwekkend. Bepaald indrukwekkend is de wijze waarop hij erin slaagt om, ondanks de hiaten in het bronnenmateriaal, een realistisch en toegankelijk beeld te schetsen van de maatschappelijke tegenstellingen in Baasrode in de bestudeerde periode.’ Hij besloot met de hoop ‘dat de auteur kans maakt om de provinciale prijs van geschiedenis te winnen.’ Prof. Dr. Jan Art, auteur van het boek ‘Hoe schrijf ik de geschiedenis van mijn gemeente’, vatte de thesis dan weer bondig samen als ‘een knap staaltje lokale geschiedenis’.
(1) UBG, Kiezers van het Dendermondse, mei 1914.
(2) LAG, Het Laatste Nieuws,7 juni 1892.
