Een praktische gids rond talensensibilisering in de kleuterschool

Jolien

De Cuyper

Een knipperende cursor
Wat is talensensibilisering? Hoe past deze aanpak in een modern schoolbeleid en vanwaar de begripsverwarring met taalinitiatie? Betekent aandacht hebben voor talensensibilisering extra werk voor de al vaak administratief overbelaste leerkracht of biedt het net opportuniteiten voor elke zoekende onderwijsdeskundige?

Mijn zoektocht start met talloze vragen en met een cursor die vanop een leeg computerblad confronterend naar me knippert. Internet verleidt me met massa’s informatie, maar het is Antoine de Saint-Exupéry die me op het goede spoor zet. Hij schreef: "Als je een schip wilt bouwen, trommel dan geen mensen bij elkaar om voor hout te zorgen, orders te geven en het werk in te delen, maar roep in hen het verlangen wakker naar de uitgestrekte, eindeloze zee."

Schijnbaar tegengestelde visies beogen eenzelfde doel
Talensensibilisering biedt toegevoegde waarde in de diversiteit die onze maatschappij eigen is. Het is een visie om kinderen niet zozeer andere talen te leren, dan wel om hen met een open geest andere talen en culturen te laten ontdekken. En dat is precies wat leerkrachten vanuit hun pedagogische rol kunnen doen: kinderen gevoelig maken voor verschillende talen en culturen of voor taal in het algemeen.

Onderwijsdeskundigen hebben doorheen de tijd verschillende visies ontwikkeld op gebied van onderwijs. Talensensibilisering komt het best tot zijn recht in een omgeving waar aandacht is voor elke thuistaal. Ook de school kan ook zo’n rijke omgeving zijn. Deze zienswijze staat haaks op de nog ruim verspreide mening dat kinderen die geen of onvoldoende Nederlands spreken, het best gebaat zijn bij een intensief taalbad Nederlands op school. Aanhangers van deze overtuiging verbieden vaak uit bezorgdheid de thuistalen van de kinderen op school.

Talensensibilisering onderschrijft zonder enige terughoudendheid de waarde van het kennen van de Nederlandse taal in onze gemeenschap. Het beoogde einddoel is vanuit beide standpunten ook net hetzelfde: kinderen ondersteunen in hun ontwikkeling en ze maximaal klaarstomen voor een complexe maatschappij waarin kinderen zich als mondige en volwaardige burgers kunnen ontplooien.

Hét grote verschil is te vinden in de weg naar dit einddoel. Onderzoek heeft uitgewezen dat talensensibilisering - en dus het bewust inbrengen van meerdere talen en culturen in de school- net het leren van het Nederlands vergemakkelijkt. Bijkomende voordelen: leerlingen voelen zich terecht trots indien zij hun cultuur en taal mogen tonen en spreken op school. Moet respect voor andere talen en culturen niet een basisattitude zijn voor ieder van ons? Dit respect straalt ook af op ouders van anderstalige kinderen en het kan helpen om de betrokkenheid van deze groep ouders bij de school te vergroten. Het kan er tevens toe bijdragen hen sterker te betrekken als opvoedingspartners, met een gemeenschappelijk belang in de opvoeding van hun kinderen.

Kinderen brengen raad
Los van alle theorieën, inzichten en artikels bracht de toepassing van de principes van talensensibilisering me tijdens mijn stage verheldering. Kinderen van 4 jaar leerden me dat andere talen en culturen niet vreemd zijn. De zo geroemde eenvoudige aanvaarding van ‘anders zijn’ is bij kinderen letterlijk te nemen. Zo zongen en dansten zij een eenvoudig volksliedje in het Swahili mee na één keer voorzingen, en lachten en grapten ze mee met de woordspelletjes die we maakten tijdens de turnles toen we het hoepelspel speelden. Toen de klaspop onverwacht mee met de Sint naar Spanje reisde, sprak ze …. Spaans toen ze terugkwam! Hoe sterker de kinderen reageerden en zich inleefden in de taalaspecten die ik inbracht in de klasactiviteiten, hoe meer me dit prikkelde om hiermee verder te gaan.

Het is verbazingwekkend hoe kinderen taal opzuigen, zich eigen maken en ermee durven experimenteren: zonder terughoudendheid. Volwassenen kunnen hiervan nog veel leren. Ik leerde van deze kinderen alvast dat ik de verwondering in mij niet mag verliezen en zelfs moet koesteren om voor altijd een ruime blik te behouden op de wereld waarin wij leven.

De leraar als reisleider
Taal is de motor bij uitstek die elke leerkracht ter beschikking heeft om de ontwikkeling van kinderen te ondersteunen. De tijd dat een leerkracht enkel kennis overdroeg, is voorbij. Moderne pedagogische principes laten leerkrachten kennis ontsluiten. Leerkrachten maken een ontdekkingstocht met de kinderen om hen onze complexe wereld te laten ontdekken. Als leerkracht is het een opgave en een uitdaging om deze ontdekkingstocht zo boeiend en leerrijk mogelijk te maken. Het is een welkome bonus indien de leerkracht ontdekt dat hij niet alleen reisleider is, maar alles vanop de eerste rij mee mag beleven en er zelf ook van kan genieten.

Er is nog heel wat onderzoek te verrichten en nog veel meer te experimenteren. Talensensibilisering is nog onvoldoende doorgedrongen en verankerd in het onderwijsbeleid. Ook leerkrachten zijn nog zoekende. Er is weinig concreet lesmateriaal ter beschikking terwijl het net dé vraag van leerkrachten is om ondersteund te worden in de zoektocht naar integratie van talensensibilisering. Het praktijkdeel van mijn bachelorproef werd uitgewerkt met laagdrempelige en eenvoudige voorbeelden zodat zij net dat opstapje kunnen bieden dat leerkrachten nodig hebben om zich voldoende gesteund en geprikkeld te voelen om zelf aan de slag te gaan met talensensibilisering.

Een knipperende cursor als vriend
De knipperende cursor is geen vijand meer, maar werd een vriend. Ik zag er een knipogende kleuter in die hunkert naar meer en verdere reizen. Eén regel is me vanop deze ontdekkingstocht bijgebleven: een wereldreis begint bij de eerste stap.

Ik schreef een gedicht over mijn aanvankelijke aarzeling en onwennigheid over dit onderwerp.

daar gaan we dan!

wow!

‘ik sta alleen op de wereld’

niemand zal zeggen

waar dit toe leidt?

verwarring en onzekerheid

geen aanknopingspunt

geen rust in mijn hoofd

een eerste aarzelende zin

Je las dit gedicht zonder twijfel regel per regel, beginnend met de eerste. Lees het opnieuw alsjeblief, maar begin dan bij de onderste regel.

Ook dit is talensensibilisering: nooit uitgaan van wat schijnbaar vanzelfsprekend is maar altijd open staan voor nieuwe inzichten.