Tabloidisering van het politieke nieuws op televisie. Een vergelijkende analuse van het VRT-journaal en het VTM-nieuws.

Politiek gekibbel in het Vlaamse televisienieuws

In november 2009 overleeft de toenmalige regering Leterme met succes een vertrouwensstemming. Vreemd genoeg focussen de televisiejournaals van VRT en VTM op hoe groot het wantrouwen wel is ten aanzien van de premier en zijn regeringskompanen. Het voorbeeld past in de zogenaamde tabloidiseringstrend. Critici hebben het over vervlakking, dumbing down en verkleutering. Kijkcijfers en niet publieke dienstverlening staan centraal. Conflictaspecten worden in de verf gezet, Jan met de pet doet overal zijn zeg en buitenlands nieuws is van de horizon verdwenen. Vooral het politieke nieuws zou eronder lijden. Gezien de impact ervan op de publieke opinie en zo dus ook op de democratie, is dit een aanklacht om ernstig te nemen. Deze studie ging daarom na in welke mate de avondjournaals van VRT en VTM aan deze beschrijvingen voldoen.

Gedurende twee willekeurige weken werden het VRT-journaal en het VTM-nieuws bestudeerd. Van de VRT, als openbare omroep en bakermat van de democratie, wordt minder tabloidisering verwacht dan van een commerciële zender als VTM, die afhankelijk is van adverteerders en dus kijkcijfers. De verschillen tussen beide zenders bleken klein te zijn. Ongeveer de helft van de onderwerpen kwam op beide zenders aan bod. Kuddejournalistiek als het ware, wie de ene uitzending zag, heeft ook de andere gezien. Geen van beide omroepen behandelde politiek nieuws stiefmoederlijk, maar politici moeten geen privileges verwachten. Net als de betogende veehouders en de bankdirecteuren met gouden parachutes, moeten beleidsmakers vechten voor een plaats in het nieuws. Gezien de eerder saaie inhoud van hun beroep is dat soms moeilijk. Toch was de hoeveelheid politiek nieuws niet dramatisch laag. In gemiddeld 1 op 5 avonditems kwam een politieke actor aan bod en kreeg ongeveer twee minuten waarin meer duiding ter sprake kon komen. De omroepen verschilden weinig wat dat betreft. Beleidsitems werden wel liever ergens in het midden - althans na het derde item - van de uitzending verstopt. Politiek nieuws neemt een weinig prominente plaats in. Tenzij het écht belangrijk is, zoals de benoeming van Herman Van Rompuy tot Europese president, of tenzij er enige sensatie aanwezig is, zoals het wangedrag van enkele paracommando’s.

Ruziënde politici

Een van de meest interessante vaststellingen had te maken met de manier waarop politiek nieuws wordt gekaderd, welke woorden men gebruikt om iets te beschrijven. VTM reageerde in dat opzicht niet altijd als een commerciële omroep en benadrukte, net zoals de VRT, vooral beleidsaspecten in de politieke berichtgeving. De private zender bracht wel vaker politiek nieuws met een zeker entertainmentgehalte, zoals Michelle Obama die in Sesamstraat verschijnt. Maar wat blijkt? De openbare omroep reageert sporadisch als een op kijkcijfers beluste zender. De meest onrustwekkende vaststelling betrof de grote voorliefde van beide omroepen voor conflictaspecten. Wanneer het bijvoorbeeld ging over het dilemma rond Brussel-Halle-Vilvoorde, kreeg een VRT-kijker het volgende welles-nietsesspel te zien:

    ⁃    Er komt nooit een stemming. Nooit! (Laurette Onkelinkx, PS)

    ⁃    We gaan zeker stemmen. (Eric Van Rompuy, CD&V)

    ⁃    Zeer zeker niet. (Laurette Onkelinkx, PS)

Ook VTM moet niet onderdoen voor het favoritisme ten aanzien van ruziënde politici. Zo werd bij hen het intern conflict binnen de Franstalige liberale partij beschreven in termen van ‘politieke oorlog’ en ‘opstand’. Toegegeven, de huidige federale politiek leent zich er gemakkelijk toe. Maar de tegenstellingen worden soms erg scherp gesteld.

Toch zal de openbare omroep de deugd van publieke dienstverlening af en toe laten doorschemeren en zich onderscheiden van het ietwat getabloidiseerde VTM-nieuws. Zo werden in het 7 uur-journaal bij de VRT meer politieke items aangekondigd als hoofdpunt. De openbare omroep meldde aan het begin van de uitzending dat de Tsjechische president Klaus het verdrag van Lissabon had getekend. Een eerder saai en bovendien buitenlands onderwerp. VTM daarentegen kondigde skipret in de Oostkantons aan en de crisis die zich laat voelen in de Belgische frituren. De VRT vertoonde een neiging om meer aandacht te besteden aan puur politieke items, zoals de presidentsverkiezingen in Chili. Om verschillende redenen is zoiets voor Vlaamse kijkers weinig aantrekkelijk. Het speelt zich af aan de andere kant van de wereld, in een continent waar weinig Vlamingen voeling mee hebben. Chili is bovendien een stabiel land waardoor ook de mate van sensatie zo goed als afwezig is. Toch brengt de openbare omroep het, mogelijk vanuit de veronderstelling dat mensen ervan op de hoogte zouden moeten zijn, eerder dan dat ze het willen weten.

Ver-van-mijn-bedshow

VTM laat zo’n nieuws niet staan, maar maakt het aantrekkelijker. Een manier om de ver-van-mijn-bedshow dichter bij huis te halen, is burgers aan het woord laten en zo meer betrokkenheid te stimuleren. Die trend tot personalisering kwam bij de private zender veel sterker tot uiting. Zo trok VTM met twee cafébazen naar het Vlaams Parlement om het debat over het algemeen rookverbod te volgen. De private omroep besteedde ook significant meer aandacht aan persoonlijke aspecten van politici. Waar de openbare omroep zich beperkte tot de politieke rol van Herman Van Rompuy op Europees vlak, interviewde VTM de broer en echtgenote van de man over zijn nakende verjaardagsfeest, het slaapgebrek en de eerste kleinzoon. Een ander typisch kenmerk van tabloidisering, parochialisering, zien we ook bij de commerciële omroep. VTM had het vaker over het plaatselijke beleid. Nieuws uit de kerktoren in plaats van nieuws uit de wereld. Maar het moet wel gezegd worden dat diezelfde commerciële omroep Europese en buitenlandse politiek niet uit de weg gaat. Dit kan enigszins geïnterpreteerd worden als een inclinatie om ook aan publieke dienstverlening te doen. We besluiten dat het doemdenken rond de huidige toestand van politieke berichtgeving op televisie noch pure fictie noch pure realiteit is. Het lijkt erop dat de VRT zich niet alleen laat inspireren door de kijkcijfermentaliteit van VTM, maar dat deze laatste ook een voorbeeld neemt aan de public service-waarden van de openbare omroep.