wtFOCK: een programma van bij ons?

Voor Isa graag een ‘patatje met’ of toch liever een ‘broodje kroket’? Geef Jana daarentegen maar een ‘Cara Pils’ op dat Sinterklaasfeestje. In het eerste seizoen van SKAMNL en wtFOCK volgen we (respectievelijk) de Nederlandse Isa en de Vlaamse Jana in hun zoektocht naar hun identiteit. Hun alledaagse leven dat gerepresenteerd wordt, is herkenbaar voor het jongerenpubliek en dat door de vele tekenen van banaal nationalisme, waaronder dus ook de bestelling bij de frituur of wat er gedronken wordt op feestjes valt. 

Jana, Isa of Eva?

In 2015 kreeg het Noorse jongerenpubliek door de openbare omroep NRK het nieuwe programma ‘SKAM’ voorgeschoteld. Zoals u misschien wel weet, werd dit meteen een groot succes bij de jeugd en dit niet enkel in Noorwegen, maar wereldwijd. Meer zelf het programma werd als format reeds door vele landen aangekocht, waaronder ook België en Nederland. 

NRK had initieel tot doel om jongeren terug te leiden naar de openbare omroep en wilde dit doen door de jeugd een serie te geven waarin ze zich zouden herkennen. Om dit te bereiken, gaven de producenten aan een ‘authentiek’ beeld te geven van het alledaagse leven van de Noorse tieners. Het originele SKAM is dan ook een perfect voorbeeld van banaal nationalisme omdat het creëren van een herkenbare nationale context voor de jongeren een prioriteit was. 

Voor we kunnen kijken hoe dit banaal nationalisme ook in uw televisieavond aanwezig is, moeten we even kijken waar de term vandaan komt en wat ze betekent. Twintig jaar voor SKAM, in 1995, kaartte Billig de term banaal nationalisme aan en duidde hiermee op de aanwezigheid media-elementen die verwijzen naar een bepaalde natie. Zo constateerde hij zelf hoe in nieuwsverslaggeving vaak nationale vlaggen in beeld kwamen of hoe in speeches vaak een ‘wij-zij-stelling’ werd gehanteerd om de eigen cultuur voorop te stellen. Door deze, op het eerste gezicht onschuldige elementen, blijft het idee van naties en nationale identiteiten wel in stand binnen een bepaald gebied of cultuur. 

De representatie van de natie, nationale identiteiten en culturele kenmerken worden echter vaak niet bewust opgemerkt door het publiek omdat ze als hedendaags, vanzelfsprekend en herkenbaar worden gezien. Dit kunnen we ook zien bij wtFOCK. Om ook bij ‘ons’ in de smaak te vallen, moest de serie enkele aanpassingen ondergaan om voor Vlaamse jongeren ‘authentiek’ te zijn. 

Banaal nationalisme op de proef gesteld

Voor mijn studie ging ik aan de hand van een kwalitatieve tekstuele analyse op zoek naar verschillen en gelijkenissen in tekenen van banaal nationalisme en dit in de context van de Lage Landen. Aan de hand daarvan hoopte ik enkele inzichten te krijgen in het proces van formatadaptatie, alsook hoe een bepaalde cultuur wordt verbeeld en daarmee bijdraagt aan de normalisering van een bepaalde realiteit. 

Er werd gekozen voor een unieke case, namelijk het vergelijken van de twee adaptaties in de Lage Landen, ofwel België en Nederland. Deze landen hebben een speciale verhouding, want ze delen dezelfde taal en ook een gedeeltelijke gemeenschappelijke geschiedenis. Toch kunnen we zien dat mediaproducten maar moeilijk de grens over raken. Dit heeft verschillende redenen, onder andere cultuurverschillen.

Door de twee nieuwe versies te vergelijken met het origineel kan makkelijker opgemerkt worden welke culturele elementen worden aangepast of welke dezelfde blijven. Op die manier kan inzicht gekregen worden in hoe de makers een realiteit schetsen en kunnen bijdragen aan de identiteitsconstructie van jongeren. 

Het onderzoek kwam tot enkele algemene bevindingen. Omdat deze echter talrijk zijn, zal ik hier even ingaan op de representatie van enkele identiteiten binnen de serie. Identiteitspolitiek is gelukkig aan zijn opmars bezig en als media hebben we de kans om een inzicht te geven in de verscheidenheid aan mensen. Voor jongeren kan dit des te belangrijker zijn omdat ze in deze periode erg bezig zijn met hun identiteitsconstructie. Jongerenseries zoals wtFOCK en SKAMNL kunnen dus een belangrijke rol spelen. 

Zijn ze in Nederland echt progressiever? 

Vaak heerst het idee dat Nederland progressiever zou zijn in bepaalde maatschappelijke thematieken dan de Belgen, maar is dit ook zo? Binnen mijn studie werd vooral gekeken naar de thema’s ‘liefde, seks en seksuele geaardheid’, ‘religie’ en ‘multiculturele afbeelding’. Het is onmogelijk om tot een harde conclusie te komen, maar op basis van mijn onderzoek kunnen we toch voorzichtig stellen dat Nederland een iets meer open blik heeft en de thematieken meer bespreekt en positief benadert. 

In het eerste seizoen volgen we de relatie tussen Isa en Kes, in Nederland, en tussen Jana en Jens, in Vlaanderen. Bij een relatie op deze leeftijd hoort vaak ook de ontdekking van seks en seksualiteit. Hier kunnen we zien hoe Nederland meer de kans grijpt om hier dieper op in te gaan, maar dat ook lichamelijke scènes explicieter in beeld worden gebracht. In de ontdekking naar seksuele geaardheid spelen vooral Lucas (SKAMNL) en Robbe (wtFOCK) een grote rol. Het eerste seizoen eindigt namelijk met een soort van cliffhanger waarin de personages ontdekken dat hun vriend homoseksueel is. Hierin lijken de Nederlandse jongeren vooral positief te reageren en zijn ze blij te weten waarom Lucas met zichzelf in de knoop lag. In Vlaanderen kunnen we enigszins merken dat die ‘cliffhanger’ dramatischer benaderd wordt en de vrienden meer geschrokken zijn. 

Toch is het belangrijk om deze, en andere bevindingen, te nuanceren. Het is onmogelijk te weten waarom de producenten bepaalde keuzes maakten en of die zelfs bewust waren. Daarenboven spelen ook nog talrijke andere invloeden mee in het eindproduct zoals budget of de productiecultuur van een bedrijf.

The tip of the iceberg. 

Deze studie toonde slechts het topje van de ijsberg en er kan nog zoveel meer rond banaal nationalisme onderzocht worden, zelf binnen deze case. Representatie van identiteiten binnen onze maatschappij is van cruciaal belang, niet enkel voor de mensen binnen de verschillende maatschappelijke groepen, maar ook om als samenleving een positieve evolutie naar een inclusieve en tolerante samenleving te maken. Wat denk jij dat de impact van banaal nationalisme is en hoe zou jij hierop inspelen als je een producent was?