Tolken Vlaamse Gebarentaal in arbeid gerelateerde situaties

Kan het project afstandstolken Vlaamse Doven helpen het glazen plafond te doorbreken?

“Ik kan vaak niet deelnemen aan vergaderingen of vormingen op het werk, omdat ik te weinig tolkuren ter beschikking heb.”
“Eindelijk kan ik bellen in Vlaamse Gebarentaal! Voor korte gesprekken op het werk is het vaak moeilijk om een tolk in te schakelen. Afstandstolken is dan de perfecte oplossing.”

Eline Devoldere (KU Leuven) onderzocht voor haar bachelorpaper de arbeidssituatie van Vlaamse Doven en het inzetten van tolken Vlaamse Gebarentaal op de werkvloer. Ook het gebruik van het nieuwe project afstandstolken werd onder de loep genomen.

Vlaamse Gebarentaal op de werkvloer 
In Vlaanderen zijn er zo’n 6000 Dove personen die Vlaamse Gebarentaal (VGT) gebruiken als eerste taal. In 2006 werd VGT door het Vlaams Parlement erkend als officiële taal. Op de werkvloer is het Nederlands echter vaak de voertaal voor alle vormen van communicatie, zowel mondeling als schriftelijk. Voor een Dove persoon brengt dit heel wat problemen met zich mee. Permanent kunnen beschikken over een tolk VGT, zou hen een betere toegang geven tot alle nodige informatie. 

Sinds 1994 hebben Vlaamse Doven recht op een beperkt pakket tolkuren, die door de overheid vergoed worden. Deze uren kunnen ze inzetten in verschillende domeinen van de samenleving zoals welzijn, onderwijs en werk. Het pakket tolkuren voor werk, ook wel A-uren genoemd, is per jaar beperkt tot 10% van de totale arbeidstijd. Met een goede motivatie kan dat pakket verdubbeld worden. Voor een voltijdse Dove werknemer betekent dat maximum 395 uur per jaar een tolk VGT op de werkvloer. Die helpt hen onder andere met telefoongesprekken, vergaderingen, overleg met collega’s,...

In 2014 waren er in Vlaanderen 398 Doven die over A-uren beschikten. Slechts 30 personen vroegen de verdubbeling aan en amper 7 daarvan gebruikten al hun uren effectief op. Kunnen we dan wel spreken van een tekort aan tolkuren? 

Dovenonderwijs: de wortel van het probleem?Omdat Nederlands voor veel Doven niet erg toegankelijk is, gaan ze vaak naar de Dovenschool i.p.v. te integreren in het regulier onderwijs. De Dovenscholen maken echter deel uit van het buitengewoon onderwijs type 7. Daardoor kunnen Doven geen diploma secundair onderwijs behalen en gaan ze ook niet verder studeren. Vele Doven komen terecht in beschutte werkplaatsen of op administratieve diensten. Ook hebben velen het moeilijk om een job te vinden, want vaak spelen vooroordelen bij de werkgevers nog altijd een belangrijke rol bij de aanwerving.

Doven die wel vaak gebruik maken van een tolk VGT op het werk klagen dat ze te weinig tolkuren hebben. Elk jaar moeten ze puzzelen om zeker op de noodzakelijke momenten een tolk ter beschikking te hebben. Een bijkomend probleem is dat Vlaanderen op dit moment kampt met een groot tekort aan tolken VGT. Daardoor kunnen Doven soms niet deelnemen aan belangrijke vergaderingen of vormingen. 

Ze willen tolkuren op maat, aangepast aan het soort job en de verantwoordelijkheden die ermee gepaard gaan. Zo zullen ze ook later in hun carrière meer doorstroommogelijkheden krijgen. “De maatschappij verandert constant, dus moet ook het aantal tolkuren dringend herzien worden”, aldus de geïnterviewde Doven. 

Afstandstolken: een oplossing?In 2012 ging het project afstandstolken officieel van start. Doven kunnen nu gratis naar de dienst afstandstolken bellen via een laptop of smartphone. De tolk VGT tolkt vervolgens het gesprek van Vlaamse Gebarentaal naar Nederlands en omgekeerd. De gebruikers van afstandstolken staan positief t.o.v. dit project: “Het grote voordeel is dat we voor korte gesprekken op het werk een afstandstolk kunnen inschakelen, zonder dat we ons beperkte pakket tolkuren daarvoor moeten gebruiken.” 

Afstandstolken kan bovendien ook gebruikt worden voor niet-werk situaties zoals bij een bezoek aan de dokter, om een afspraak te maken, om een bestelling te plaatsen,... Zo kan de Dove persoon optimaal integreren in de horende maatschappij. Bovendien verkleint de communicatiekloof tussen Doof en horend.

Maar het project is niet enkel rozegeur en maneschijn. De gebruikers ondervinden ook enkele nadelen zoals de beperkte openingsuren, de soms lange wachttijden, de technische problemen en de beperkte gebruiksduur van 30 minuten per gesprek. De afstandstolken zelf pleiten dan weer voor meer sensibilisering rond dit project, zowel voor de horende maatschappij als binnen de Dovengemeenschap zelf. Doven moeten de ‘horende’ telefooncultuur leren kennen en vooral gebruiken, maar ook de horende gesprekspartners moeten openstaan voor deze nieuwe manier van communiceren.

Of het project afstandstolken in de toekomst zal blijven bestaan is nog maar de vraag. Het project wordt nog tot eind 2015 gefinancierd door de Vlaamse overheid. Uit een onderzoek moet dan blijken of het project opnieuw subsidies toegewezen krijgt. Indien dat niet het geval zou zijn, betekent dat het einde van het afstandstolken in Vlaanderen.

De nieuwe generatie: betere vooruitzichten?Toch is er nog licht aan het einde van de tunnel. Sinds 2013 kunnen Dove leerlingen in het regulier onderwijs minimum 70% van de lestijd een tolk VGT inzetten in de klas. Ook kleuters en lagere schoolkinderen hebben recht op tolkuren. Daardoor wordt regulier onderwijs voor hen steeds toegankelijker. 

Er wordt verwacht dat er in de toekomst meer Doven zullen zijn die de stap zullen wagen naar de hogescholen en universiteiten. Dat betekent dat ze na het behalen van hun diploma op zoek zullen gaan naar een gepaste job met uitdagingen, verantwoordelijkheden en doorstroommogelijkheden. Met slechts 20% tolkuren ter beschikking lijkt dit echter te leiden tot een botsing met het glazen plafond. 

Het project afstandstolken kan hen dan wel weer een handje helpen. Dove jongeren kunnen bij het solliciteren aan hun toekomstige werkgever aantonen dat ze zelfstandig  in hun eigen taal kunnen communiceren met horenden. Hopelijk worden Doven zo makkelijker aangeworven op de arbeidsmarkt en verdwijnen de vele vooroordelen die op dit moment nog heersen. 

Er is dus nog heel wat werk aan de winkel. Maar met een drastische verhoging van de tolkuren en met een betere sensibilisering rond het project afstandstolken kan het glazen plafond voor Vlaamse Doven in de toekomst misschien wel doorbroken worden.