Het belang van formatieve evaluatie voor feedback en motivatie in het modernevreemdetalenonderwijs

*Het onderzoek dat bij deze scriptie hoort, kadert binnen een groter PWO-onderzoek, waarbinnen de gebruikte toolbox werd ontwikkeld. 

Inleiding en onderzoeksvragen 

Vanuit onze achtergrond als toekomstige taalleerkrachten merkten we reeds dat het geven van goede, gerichte en constructieve feedback best moeilijk is. Door formatieve evaluatietools te gebruiken na een les, komt feedback op tijd. Er verschijnt (nog) geen cijfer op het rapport en het leren kan nog tijdig bijgestuurd worden indien nodig. 

Daarnaast merkten we uit onze eigen stageperiodes op dat het leren van moderne vreemde talen door leerlingen wel eens als een last wordt gezien. Veel leerlingen spreken immers al enkele talen en zien er het nut niet van in om nog een nieuwe taal te leren. Dit beïnvloedt de intrinsieke motivatie en de punten van de leerlingen sterk, wat dan weer zorgt voor een slecht rapport. Daardoor lijkt het een vicieuze cirkel te worden. 

 De keuze voor onze onderzoeksvragen was dan ook snel gemaakt. Deze scriptie werd in duo geschreven, vandaar de focus op twee verschillende aspecten. De eerste onderzoeksvraag luidt als volgt: “Hoe kunnen peer- en zelfevaluatiemethodieken uit de toolbox formatieve evaluatie het leerproces van leerlingen in het modernevreemdetalenonderwijs bevorderen?”. De focus ligt in deze onderzoeksvraag op het gegeven ‘feedback’. 

Daarnaast kozen we voor een onderzoeksvraag waarin de focus op motivatie ligt. Deze werd de volgende: “Hoe kunnen de methodieken uit de toolbox formatieve evaluatie de motivatie van leerlingen verhogen in het modernevreemdetalenonderwijs?” 

De doelgroep voor beide onderzoeksvragen was oorspronkelijk de eerste graad van het Vlaams secundair onderwijs, maar aangezien we deelnemen aan een project dat reeds startte, verschoof de doelgroep naar leerlingen in het modernevreemdetalenonderwijs in Antwerpse secundaire scholen. 

1. De voordelen van formatieve evaluatie in de onderwijspraktijk

Vele wetenschappelijke studies hebben uitgewezen dat formatieve evaluatie een middel is om prestaties te verbeteren en motivatie te verhogen. Deze vorm van evaluatie is er namelijk op gericht om het leren verder te helpen en om het verder te vormen. Bij de tegenhanger ervan, summatieve evaluatie, worden de toetsen gebruikt om een conclusie te trekken over iemands leren. Dit laatste uit zich vaak in cijfers, wat echter informatiearm is voor de leerling. Het is namelijk zo dat voor leerlingen het leren meestal voorbij is nadat ze een cijfer hebben gekregen, en daarom is het leerrendement van korte duur (William, 2013). 

Formatieve evaluatie is daarentegen gekenmerkt door zijn constructieve en gerichte feedback doorheen het leerproces, waardoor de leerling actiever betrokken wordt bij zijn eigen leerproces en gestimuleerd wordt om zijn eigen leren bij te sturen en te reguleren (Sluijsmans et al., 2013). 

Door formatieve evaluatie toe te passen krijg je als leerkracht inzicht in het leerproces van de leerlingen. Je weet beter waar de leerlingen staan en kan hen zo meer kwaliteitsvolle feedback verschaffen over hoe ze (nog) niet behaalde doelstellingen kunnen bereiken. Cruciaal hierbij is dat de leerkracht beschikt over de volgende competenties; het geven van duidelijke en rijke feedback, het bevorderen van de samenwerking tussen leerkracht en leerling en het actief betrekken van de leerling bij het toetsproces. Bovendien hebben de leerkrachten ook kennis en vaardigheden nodig om de evaluatiegegevens efficiënt te verzamelen, correct te analyseren en te interpreteren. 

2. Bevindingen 

Na het doornemen van de nodige literatuur en het analyseren van de verzamelde data, kwamen we tot onderstaande conclusies. 

Allereerst kunnen we stellen dat het gebruik van peer- en zelfevaluatiemethodieken zoals voorgesteld in de Toolbox Formatieve Evaluatie het leerproces positief beïnvloeden. Wanneer de leerkracht de tools in de praktijk wil inzetten, is het allereerst van groot belang dat de leerkracht feed-up verschaft aan de leerlingen. De volgende stappen van het feedbackproces zullen heel natuurlijk verlopen, aangezien de tools zowel de leerkracht als de leerling duidelijke feedback geven over waar de leerling zich in het leerproces bevindt. Zodra de feedback verschaft werd, is het aan de leerkracht om de leerling te voorzien van feed-forward. De tools kunnen dus, samen met de begeleidende leerkracht, zorgen dat de leerlingen de kans krijgen om hun leerproces zelf in handen te nemen. 

Verder is het zo dat de leerkracht er zich bewust van moet zijn dat het voor leerlingen niet evident is om gerichte en constructieve feedback te formuleren naar hun medeleerlingen. Leerlingen vinden zichzelf niet ervaren genoeg in het geven van feedback en moeten zichzelf vaak zonder enige voorbereiding in de rol van leerkracht plaatsen. Dit dwingt de leerlingen na te denken op een meta-niveau, wat ze niet gewend zijn. Dit zorgt er jammer genoeg voor dat de tools soms niet in hun opzet slagen. Dit laatste kan opgevangen worden door veel oefening en door het aanbieden van ondersteuning zoals uitleggen wat feedback is en hoe je goede feedback geeft: alleen zo haal je een zo groot mogelijk leerrendement uit de peer- en zelfevaluatietechnieken. 

Tenslotte moet de leerkracht in het achterhoofd houden dat niet elke leerling even zelfredzaam is. De zelf-en peerevaluatiemethodieken die toegepast werden kunnen echter wel een positieve invloed uitoefenen op deze zelfredzaamheid. Doordat deze methoden de vaardigheid ‘omgaan met feedback’ inoefenen komt dat het zelfregulerend vermogen van de leerlingen ten goede. Ze moeten voor zichzelf inschatten of ze een bepaald leerstofonderdeel al dan niet beheersen. De tools ondersteunen hierbij.

De positieve invloed die peer- en zelfevaluatiemethodieken vertonen op het leerproces zijn ook zichtbaar op het gebied van motivatie.

Het grootste deel van de tools die gebruikt werden tijdens dit onderzoek zijn activerende werkvormen. Doordat deze werkvormen afwijken van de klassieke onderwijsstijl ervaren de leerlingen deze methoden als leuk en brengen ze automatisch een verhoogde motivatie teweeg. Bij tools die de leerlingen in mindere mate als nieuw ervarenis het belangrijk dat de leerkracht het nut van de tool benadrukt. Het is pas als de leerkracht verwoord dat het geven feedback gelijk staat aan elkaar vooruithelpen dat leerlingen meer gemotiveerd zullen zijn om constructieve en gerichte feedback te formuleren. 

Een ander element dat de motivatie van leerlingen in het modernevreemdetalenonderwijs verhoogt is leerlingbetrokkenheid. Deze komt aan bod  door leerlingen te betrekken bij het opstellen van evaluatiecriteria. Bij deze manier van werken weten de leerlingen waarop ze geëvalueerd zullen worden, bijgevolg doen ze beter hun best om de gegeven opdracht tot een goed einde te brengen. Anderzijds komt leerlingbetrokkenheid naar voren binnen alle zelf- en peerevaluatiemethodieken die toegepast werden. Doordat de leerkracht de leerling volop betrekt in het evaluatieproces van zichzelf en dat van anderen, krijgt hij een beeld van welke doelstellingen reeds behaald werden en welke niet. Dit verhoogt de motivatie om het leerproces in eigen handen te nemen en het beter te doen. 

Samenvattend kunnen we concluderen dat de tools uit de Toolbox Formatieve Evaluatie heel wat informatie verschaffen over het leerproces en de motivatie van leerlingen aan zowel de leerkracht als aan de leerling zelf. Om een tool volledig in zijn opzet te laten slagen is het echter heel belangrijk om de desbetreffende tool vaak in te zetten tijdens de onderwijspraktijk en om ze eventueel door te trekken doorheen de verschillende leerjaren in het secundair onderwijs.