Saudi-Arabië; A wo(man)’s world?

Tussen toen en nu: De Saudische staat en zijn vrouwen

“Het is mijn eerste dag terug in Jeddah sinds we verhuisd zijn in 2004. Ik zit een koffie te drinken, alleen en ongesluierd, als vrouw, in een bar aan de kustlijn. Vroeger was er hier niets. Rechtover mij zit een jonge Saudi een boek te lezen met zijn klassiek wit gewaad en de nieuwste Kanye West Yeezy’s. Ik herken deze stad niet meer.” Jeddah is de tweede grootste stad in Saudi-Arabië. Door haar inwoners wordt ze beschreven als een sociaal lab. Nieuwe concepten worden daar uitgetest, gezien Jeddah minder conservatief is en buitenlandse invloeden kent. Een snelle blik doorheen de internationale media, portretteert Saudi-Arabië als het moderne voorbeeld van een samenleving waar mannen de touwen in handen hebben. Tot recent, leefden vrouwen in Saudi-Arabië onder een systeem van segregatie en voogdijschap waarbij ze dus gescheiden leefden, weinig toegang hadden tot de publieke sfeer en geen directe burgerrechten hadden. De publieke orde werd gehandhaafd door de religieuze politie (Mutaween). Ze liepen vaak rond in de stad en hadden ongeziene macht waarbij ze lijfstraffen uitvoerden en mensen berispten op slecht gedrag.

In 2015, verscheen Mohammed Bin Salman (MBS) ten tonele. De jonge prins wou stereotype veronderstellingen over het conservatieve Saudi-Arabië ontkrachten via een beleid van sociaaleconomische modernisering, genaamd ‘Saudi 2030 Vision’. De modernisering omvat een omschakeling naar een kenniseconomie die onafhankelijk is van geïmporteerde arbeid door de nationale bevolking te onderwijzen en motiveren om te participeren in de lokale economie. Deze participatie was vroeger onbestaand, gezien Saudi-Arabië met oliereserves alle mannelijke burgers van voldoende inkomen kon voorzien. Als gevolg werden religieuze restricties op vrouwen opgeheven en werden ze voor het eerst toegelaten in de publieke sfeer. Evenementen, culturele activiteiten en ondernemingen schieten nu als paddenstoelen uit de grond. Elke avond was er wel een nieuw concert, restaurant, lezing, of sportclub waar ik naartoe werd uitgenodigd. De lokale vrouwen waren talrijk aanwezig in de stad en waren ontzettend trots om mij rond te leiden.

Helden en Heldinnen

Omar vertelde mij dat MBS het Saudische equivalent is van Brad Pitt. De jeugd is dankbaar voor de veranderingen en hun civiele rechten als onafhankelijke burgers. Desondanks, zou het misleidend zijn om aan te nemen dat Saudische vrouwen voor 2015 machteloos een patriarchaal systeem ondergingen. Voor de komst MBS, werden gendernormen en bestaande systemen in vraag gesteld. Vaders stuurden hun dochters naar het buitenland, om ze daar de kansen en mogelijkheden te schenken die ze hier ontbraken. Daarnaast gingen jonge Saudi’s in de stad experimenteren, waarbij ze de strikte gender segregatie doorbroken en met elkaar afspraken op afgelegen plaatsen. Yosra, een 72-jarige Saudische vrouw vertelde mij dat ze verplicht waren om sluw en gevat te zijn. In gezinssituaties waren vrouwen vaak onmisbaar voor het sociale netwerk van de gehele familie alsook het overzicht op de financiële zaken. In die zin zijn de hervormingen een formele goedkeuring van langdurige maatschappelijke onderhandelingen tussen moedige Saudi's. Hierdoor verloor de Mutaween ook hun autoriteit en zeggenschap.

De sociale transformatie heeft echter enkele nationale breuklijnen veroorzaakt. Grenzen omtrent culturele activiteiten en verwestering, verwateren. Op slechts enkele jaren tijd, is de oudere bevolking vervreemd geraakt van eigen land. Ze zijn echter wel dankbaar voor de economische mogelijkheden, vrouwenrechten en vrijheden maar staan sceptisch tegenover de vele festivals en ‘Westerse’ activiteiten. Daarnaast zijn jonge Saudi’s ook op zoek naar een goede balans tussen culturele authenticiteit en modernisering. Nour, een 27-jarige Saudische vrouw reageerde verontwaardigd: “Ik zag mannen en vrouwen kussen. Meisjes droegen onthullende kleding. Waarom is dit nodig? Het respecteert onze religie en Saudische wetten niet.”

Tegenstrijdige Identiteiten

In de stad, zijn veel Saudische vrouwen aan het werk. Hun toetreding in de samenleving is heel snel gegaan. Dit in tegenstelling tot de Saudische man waarvan er wordt gedacht dat zij nog een klassieke kijk hebben op genderrollen. Als reactie, gaan de Saudische meisjes vaak op zoek naar een moslimman van een naburig land. Yasmin beschrijft het als volgt: “Sommige Saudische mannen doen alsof ze ruimdenkend zijn, maar dat zou allemaal veranderen na het huwelijk”. Saudische vrouwen zijn heel creatief geworden en boksen op tegen hun familie en de staat om hun autonomie of invloed te vergroten.

De destabilisatie van de Saudische samenleving heeft veel contradictie en debat veroorzaakt. Het heeft geleid tot de herdefiniëring van hun sociale identiteiten waarbij nationale, religieuze en gender identiteiten elkaar steeds overlappen en tegen spreken. Vrouwen hebben bijvoorbeeld moeite om hun nieuwe nationale identiteit als werkende vrouwen en hun genderidentiteit als moeders te combineren. Ze proberen dan in sommige gevallen de Koran te interpreteren om hun keuzes te staven. Dit geldt ook voor het dragen van een hoofddoek of het klassieke zwarte gewaad dat ze over hun kleren trekken (abaya). Sommige vrouwen zijn van mening dat het een symbool is van hun persoonlijke relatie met God, anderen aanschouwen het als een representatie van onderdrukking. Vrouwen herinterpreteren hun geloof, genderidentiteiten en de overkoepelende sociale normen.  

Inclusie van Elites en Exclusie van de Massa

In het verleden werden de sociale normen en verwachtingen vooral bepaald door de staat en religieuze leiders. De vrouwen werden dan gebruikt als speelbal om ofwel modernisering ofwel culturele authenticiteit te vertegenwoordigen. De internationale media maakte het plaatje compleet door Saudische vrouwen te vertonen als conservatieve en onderdanige entiteiten. In realiteit bepalen Saudische vrouwen hun eigen moderniteit, alsook hun bewegingsruimte. Het erkennen van de collectieve en individuele macht van Saudische vrouwen toont de dissociatie van modernisering en verwestering aan. Ze definiëren en vieren wat het betekent om een ​​Saudische vrouw te zijn, anno 2020. Jammer genoeg is de modernisering enkel weggelegd voor een selectieve groep gelukkigen in de stedelijke kern. Vrijheid en autonomie heeft vooral te maken met klasse, nationaliteit, religie en leeftijd. Of de Saudische hervormingen effectief zullen overwaaien naar armere en afgelegen delen van het land, valt nog af te wachten.