Vlaamse leerlingen kunnen niet meer lezen: wat nu gedaan?

“Vlaamse leerlingen presenteren ondermaats in begrijpend lezen, niveau in 10 jaar fors gedaald”

“Leesvaardigheid van Vlaamse leerlingen (alweer) gedaald”

“Vlaamse leerlingen lezen steeds minder goed”

Dit zijn maar enkele voorbeelden van de trieste titels die u zou vinden mocht u ‘Vlaamse leerlingen lezen’ in Google ingeven. Het is geen plotse verrassing waar iedere lezer van zijn stoel zou vallen: jaar na jaar dalen de resultaten van Vlaamse leerlingen in internationale leestesten. Waar Vlaanderen aan de start van deze testen nog een toppositie innam, zakken we pijlsnel op de ranglijsten.

De cijfers spreken boekdelen: Vlaamse leerlingen scoren zwak op begrijpend lezen. En dan rest de vraag: wat nu? Voor deze thesis zocht ik antwoord op deze vraag in Denemarken: niet enkel een land gekend om haar progressieve houding tegenover onderwijs, maar ook één van de weinige landen die stijgend scoren op internationale leestesten. Hoe doen ze dat? En wat kunnen wij van hen leren?

 “Lezen? Ik heb dat toch niet nodig, mevrouw?”

Leesvaardigheid is een belangrijk onderdeel van het dagelijkse leven. U leest elke dag: van de post in uw brievenbus tot het etiket op uw etenswaren, van de mop op uw scheurkalender tot de affiches aan de bushalte. Onze maatschappij is ontoegankelijk zonder een ontwikkelde leeservaring. Toch lijkt lezen een ondergeschikte plaats in te nemen. Het is niet per se de populairste hobby, en de publieke opinie gaat gemakkelijk de richting uit van ‘Achja, het is maar lezen.’.

Maar leesvaardigheid dient niet enkel om een leuk boek te kunnen lezen. Het is de essentiële basis voor een leerling om goede leerprestaties te halen. Elk vak, van Nederlands tot wiskunde tot geschiedenis tot biologie, vraagt tot op een zekere hoogte dat de leerling leest: opgaves, uitleg, voorbeelden, … Valt het niveau van de leesvaardigheid tegen, dan zal de leerling zijn hele onderwijsloopbaan in de nesten zitten.

De Vlaamse leesprestaties

Wat zijn die tegenvallende cijfers op internationale leestesten dan? We focussen hier op de twee grootste internationale testen die leesvaardigheid meten: voor het bestuderen van de leesvaardigheid van vijftienjarigen kijken we naar de PISA-testen, de PIRLS-testen vertellen ons dan weer over begrijpend lezen in het vierde leerjaar.

Tussen 2000 en 2018 – de eerste en laatste Vlaamse deelnames – zakte het Vlaamse gemiddelde voor PISA van 532 naar 502 punten. De PIRLS-resultaten waren ook een zware klap voor Vlaanderen: we zakten op tien jaar tijd van de 13de naar de 32ste plaats in de ranglijst van deelnemende landen, met een verlies van 22 punten. Met het laatste resultaat haalden we zelfs het internationale gemiddelde niet meer.

Er is iets interessants in’t rijk van Denemarken

Shakespeare beweerde hier het tegenovergestelde. Maar Denemarken is een erg interessant vergelijkingspunt voor het Vlaamse leesonderwijs. Hoewel de dalende leesvaardigheid bij leerlingen een wereldwijd en voornamelijk Europees verschijnsel is, houden de Deense leerlingen al jaren hun hoofd boven water. De resultaten kennen een zachte stijging, of behouden een stabiliteit waar Vlaanderen enkel van kan dromen.

Via een Erasmusuitwisseling naar Kopenhagen was het mogelijk om in gesprek te gaan met Deense leraren en pedagogen. Aan de hand van een enquête werden de ervaringen van Deense en Vlaamse leerkrachten vergeleken, in de hoop tot duidelijke verschillen in aanpak te komen.

Uit de enquêtes en interviews kwamen enkele opmerkelijke verschillen die wijzen op een groot verschil in aanpak. Een van de grootste verschillen is het gebrek aan een efficiënt leesbeleid. Meer dan de helft van de ondervraagde Vlaamse leraren gaf aan dat dit ontbrak op hun school, tegenover 6% van de Deense leerkrachten die het hier mee eens waren. Toch een leesbeleid essentieel om een uitgewerkte aanpak voor leesvaardigheid te verkrijgen.

Een tweede punt was het gebrek aan schoolbibliotheken en leeshoeken in Vlaamse scholen. 90% van de ondervraagde Deense scholen hebben een eigen bibliotheek of meerdere leeshoeken, tegenover 36% van de ondervraagde Vlaamse leraren. Een gecreëerde ruimte voor lezen en om leesplezier te motiveren is toch een factor die meespeelt bij hogere leesresultaten.

Ten slotte zijn ook ouderparticipatie, bijscholing en taalfocus in meerdere vakken elementen die een grote rol krijgen in het Deense onderwijs en een minimale rol in het Vlaamse. Deense leraren geven aan dat al deze factoren een belangrijke plaats innemen op school, terwijl de Vlaamse leraren aangeven dat niet of te weinig voorkomt.

Een verzameling aan hulppunten

De bevindingen van de thesis werden verzameld in een bundel voor leraren en scholen. Zo hebben ze een eenvoudig overzicht van werkpunten en voorstellen die zij kunnen toepassen in de les of op school. Met dit eindproduct hoop ik leraren en scholen op weg te helpen naar een effectievere aanpak van hun leesonderwijs.