Van God houden is als houden van een spelend kind

Christelijke wortels in een islamitisch nest

Tijdens haar kindertijd zette Lisa[1] haar schoentje klaar voor de sint, versierde ze de kerstboom en was ze misdienaar in de kerk. In haar huidige leven knutselt ze met de kinderen lampionnen voor de vastenmaand, bidt ze vijf maal per dag en gaat ze bewust voor halal.

Het verhaal van Lisa illustreert één van de getuigenissen van Belgische vrouwen die op jonge of volwassen leeftijd kozen voor een islamitisch gezinsleven. In een antropologische studie laat ik de lezer kennis maken met de leefwereld van tien Vlaamse en Brusselse moslimgezinnen. De centrale vragen zijn: Welke invulling geven de moeders aan een islamitische opvoeding? En staat dit haaks op de opvoeding die zij zelf als kind meekregen?

Diversiteit

Divers. Hiermee vat ik de brede waaier aan mogelijke islamitische praktijken en visies samen. Net zoals dé christen of dé jood niet bestaat, is er geen eenduidige definitie over wie dé moslim is. Het islamitisch opvoeden gebeurt bijgevolg op verschillende manieren. De ene ouder legt meer de nadruk op regels en tracht binnen de grenzen van halal en haram te blijven, terwijl de andere ouder meer vanuit een spirituele visie opvoedt. Souraya probeert bijvoorbeeld het onderscheid tussen halal (wat het geloof toelaat) en haram (wat het geloof niet toelaat) zo strikt mogelijk door te trekken. Al is zij zich er wel van bewust dat ze in een westerse wereld leeft en dus niet kan verwachten van haar kinderen dat zij even strikt omgaan met die regels, als een kind dat pakweg in Mekka opgroeit.

Salam alaikum of vrede zij met u?

Elke opvoeding is anders en er zijn opvoedingsstijlen bij de vleet. Het belangrijkste verschil met een niet-islamitisch gezin is de tastbare aanwezigheid van religieuze elementen in huis zoals de Koran of een gebedsmatje, maar ook in de communicatie tussen de gezinsleden. Arabische uitdrukkingen voegen zich vloeiend tussen het Nederlandse taalgebruik. De meeste bekeerlingen zijn sneller geneigd om bijvoorbeeld hun dankbaarheid of hoop te vertalen naar het Arabisch in plaats van het Nederlands. Arabisch is de taal waarin de islam is overgeleverd en verbindt op die manier moslims wereldwijd. De meeste uitdrukkingen kennen echter een zelfde betekenis in het christendom en het jodendom, de vredesgroet is daar het meest herkenbare voorbeeld van.

Tussen kerstboom en iftar-barbeque 

De getuigenissen van de vrouwen illustreren dat de islam voor hen een positief geloof is waarin ze rust vinden. Tegelijk ervaren ze het moslima-zijn bij momenten als een moeilijke opdracht. De moeilijkheid ligt juist in het evenwicht zoeken tussen de christelijke of atheïstische opvoeding die de betrokken moeders meekregen als kind en hun hedendaagse keuze voor een islamitisch gezinsleven. Het is zoals opgroeien op het platteland en nadien kiezen voor de stad: bepaalde gewoontes houden stand terwijl andere stilletjes aan uitdoven. De belichaming van een religie zoals de islam is natuurlijk meer dan gewoontevorming. Ook het perspectief op de samenleving verandert voor een stuk mee.

Al deze veranderingen lokken vaak negatieve, angstige reacties uit bij familie en vrienden van de bekeerlingen. Angst gevoed door de media. In de nasleep van 9/11 is de idee van een clash of civilisations populair geworden en juist daardoor dreigt men in de val van stereotypering en discriminatie te vallen. Als antropologe pleit ik ervoor om voorzichtig om te springen met de idee van een clash of civilisations. In het publieke en politieke discours gaat men al te snel ervan uit dat de islam onverzoenbaar is met een Europees of westers organisatiemodel van de samenleving. Deze visie houdt het gevaar in om de ander, in dit geval moslims, enkel op hun islamitische identiteit aan te spreken. Er is dan geen oog voor een meervoudige identiteit die vast en zeker gelijkenissen vertoont met de identiteiten van niet-moslims. Zo kan men bijvoorbeeld én moeder én moslima én leerkracht zijn.

Water bij de wijn

De betrokken gezinnen onderhandelen met hun niet-islamitische omgeving over culturele en religieuze waarden en normen. Er hoeft niet altijd een felle strijd te woeden om tot een compromis te komen. Een interessante dynamiek die zich hier afspeelt is de creatieve wijze waarop de bekeerlingen hun islamitische gebruiken inpassen in hun dagelijkse realiteit en vermengen met niet-islamitische aspecten. Zo werd ik bijvoorbeeld tijdens de ramadan uitgenodigd bij Eva thuis voor een iftar barbecue waarbij we bij het breken van de vasten gegrild halal vlees aten.

Om het samenleven en de interculturele dialoog te bevorderen is het naar mijn mening belangrijk dat beide partijen – islamitische gezinnen en personen uit de niet-islamitische omgeving – spreekwoordelijk water bij de wijn doen. Hierbij kunnen bekeerlingen een taak als brugfiguur vervullen. Op basis van de ontmoetingen met tien diverse moslimgezinnen kan ik vaststellen dat een meerderheid erin slaagt een evenwicht te vinden tussen hun islamitische identiteit en alle andere aspecten die niet onmiddellijk met religie te maken hebben. Zij kunnen als motor van vernieuwing en verandering optreden door hun islamitische beleving vorm te geven in de context van het seculiere België en Europa.

[1] Lisa is een fictieve naam