Verdoken racisme in de Vlaamse pers
Racisme komt regelmatig onder de aandacht, maar verdoken racisme blijft daarbij vaak onderbelicht. Toch zeggen en schrijven mensen nog meer dan eens dingen die blijk geven van dat verdoken racisme. Een onderzoek naar onder andere de woordkeuze en het bronnengebruik in de geschreven Vlaamse pers wees uit dat ook de media daarop geen uitzondering vormen.
Het taalgebruik van de Vlaamse kranten toont aan dat het verdoken racisme bij de etnische meerderheid ook doorschemert in de berichtgeving. Dat bleek uit onderzoek voor een masterproef journalistiek aan de VUB. Daarbij werden bijna 2000 artikels van De Morgen, De Standaard en Het Laatste Nieuws uit 140 kranten volledig doorgenomen. De artikels verschenen tussen 2 mei en 29 juni 2017.
De masterproef onderzocht onder meer het westers superioriteitsgevoel dat aan de basis ligt van verdoken racisme. Dat is (nog steeds) aanwezig in Vlaamse kranten. Ook het wij-zij-denken komt nog regelmatig voor in de berichtgeving. Zo suggereren de artikels soms onbedoeld dat de eigen “beschaafde” samenleving beter is dan andere zogenaamde “barbaarse” of “achtergestelde” culturen. Onrechtvaardigheid en discriminatie in het eigen land en het koloniale verleden lijken vergeten. De redacteurs lijken zich wel bewust van de problemen en uiten soms ook (zelf)kritiek, maar de cultuur en het perspectief van de meerderheid blijven de norm.
Andere overtuigingen of gebruiken komen in de krant vanuit dat oogpunt, zeker als ze gelinkt zijn met etnische minderheden. De ideologie en denkbeelden van de meerderheid lijken dan logisch, of de enige “juiste”, terwijl de artikels andere denkbeelden impliciet of expliciet als minderwaardig weergeven. Dat blijkt uit de woordkeuze van de redacteurs, uit de manier waarop ze over bepaalde onderwerpen of bevolkingsgroepen schrijven, en uit wie ze aan het woord laten. Thuis geen Nederlands spreken met de kinderen lijkt bijvoorbeeld uit den boze. Er is vooral aandacht voor eventuele negatieve gevolgen, zoals schoolachterstand, en positieve ervaringen komen niet of weinig aan bod.
Beeldvorming
Daarbij komen mensen met onder meer Arabische of Afrikaanse roots vooral vaak in het nieuws als dader of slachtoffer. De artikels geven ook niet altijd de nodige achtergrondinformatie of kritische duiding bij heel wat onderwerpen. Ook vluchtelingen en migranten worden niet steeds als volwaardige mensen voorgesteld in de berichtgeving. Zeker de kortere nieuwsstukjes praten over hen in termen van cijfers of als anonieme massa die de veiligheid bedreigt. Hun mensenrechten komen niet op de eerste plaats. Die interpretatiekaders of frames hebben dan een ontmenselijkend effect. Dat blijkt bijvoorbeeld sterk uit termen zoals “illegalen” en “illegale asielzoeker”.
Bijna alle experten die aan het woord komen in de krant, zijn bovendien nog steeds “witte” Belgen. De redacteurs beperken zich meer dan eens tot de experten of betrokkenen uit hun eigen netwerk die al bekend staan als gezaghebbende en dus betrouwbare bronnen. Aangezien daar weinig mensen met buitenlandse roots tussen zitten, krijgen die minder kansen om in het nieuws aan bod te komen en etnische minderheden op een positieve manier te representeren.
Door die zaken werken de media onbedoeld de negatieve beeldvorming over etnische minderheden en het verdoken racisme in de samenleving verder in de hand. Het is dan ook niet te verwonderen dat veel personen met buitenlandse roots zich niet herkennen in de berichtgeving en hun vertrouwen in de media verliezen.
De redacteurs doen wel moeite om racisme aan te kaarten. Zo laten ze ook mensen aan het woord die de dominante ideologie en het vermeende superioriteitsgevoel tegengaan, of hun ervaringen met racisme of discriminatie delen. Sommige journalisten, columnisten of opiniemakers geven blijk van inzicht, maar anderen gaan dan weer voorbij aan de complexe werkelijkheid. Ze vergelijken bijvoorbeeld bevolkingsgroepen als gelijkwaardige partijen, terwijl die in de praktijk geen gelijke kansen genieten. Het verdoken racisme zit immers na een lange (koloniale) voorgeschiedenis nog verweven in de maatschappij op verschillende niveaus, zoals op het werk en op school. Er is wel een duidelijke evolutie merkbaar, en de media kan die zeker doorzetten in de toekomst.
