Een reis in de wereld van Hendrik Conscience

Een reis in de wereld van Hendrik Conscience

Door Margaux Gianolla

Een vergelijking tussen drie romans en de Europese cultuur...Dit is een reis in het leven van Vlamingen tijdens de negentiende eeuw met de hulp van onze gids: dames en heren…Hendrik Conscience.

“Hij leerde zijn volk lezen”

2020: het jaar van…

Het jaar 2020 was niet alleen het jaar van de pandemie, het was ook het laatste jaar van mijn bacheloropleiding. Ik kom uit Trieste, een kleine stad dichtbij Venetië in Italië: dit jaar heb ik aan een dubbel diploma programma deelgenomen tussen de Universiteit van Trieste en de KU Leuven Campus Antwerpen. In het programma stond dat ik mijn bachelorpaper in België moest schrijven met de hulp van mijn promotoren beide in Italië en in België.

Welke was mijn keuze en waarom?

Ik heb gekozen om het figuur van Hendrik Conscience en het leven van Vlamingen tijdens de negentiende eeuw te bestuderen want ik was geïnteresseerd om een bredere kennis te hebben over de stad van Antwerpen, zijn verhaal en zijn auteurs. Een wandeling in late middag op het bruisende Conscienceplein maakte me op het eerste gezicht verliefd worden op deze stad. 

Hoe?

Eerst heb ik de historische context gestudeerd waarin de Vlaamse auteur Hendrik Conscience is geboren en zijn werken heeft ontwikkeld: we bevinden ons in een periode van bewegingen van culturele en taalkundige aanspraken van de Vlamingen in België, waarin de kleine bourgeoisie na de verkiezingen van 1848 begon te strijden voor haar plaats in de Belgische politieke wereld. Het figuur van Hendrik Conscience was diepgaand voor het ontstaan van een zogenaamde “Vlaamse nationale literatuur” waarin Vlaanderen en zijn verhalen op de eerste plaats kwamen.

Wat?

Het onderwerp van de studie van dit bachelorpaper richt zich op het Italiaanse werk van Tommaso Gar Vita domestica dei fiamminghi descritta in tre racconti da Enrico Conscience in vergelijking met de oorspronkelijke versies van de Nederlandstalige romans van Hendrik Conscience die tussen 1843 en 1844 verschenen.

Het resultaat

De drie korte verhalen zijn Siska Van Roosemael, Hoe men schilder wordt en Wat een moeder lijden kan. In de analyse van de drie romans zullen verbanden en convergenties met de Europese literatuur en kunsten uit dezelfde periode worden genoteerd: in het geval van de eerste roman Siska Van Roosemael zal er een opmerkelijk parallellisme zijn over het ideaal van vaderliefde dat ook aanwezig is in de Franse realistische roman van de schrijver Honoré de Balzac Le Père Goriot. Hoe men schilder wordt, daarentegen, wordt vergeleken met het schilderij The Stone Breakers van Gustave Courbet over het thema van de hardheid van het werk onder de arbeidersklasse van de negentiende eeuw in Europa. In Wat een moeder lijden kan vinden we, vanuit een beschrijvend standpunt, convergenties met het Italiaanse werk I Promessi Sposi van Alessandro Manzoni. Een tweede vergelijking gaat over het groteske ideaal van armoede en hongersnood onder de armen van 1800 met De Aardappeleters van Vincent Van Gogh. Op die manier waren de werken van Hendrik Conscience niet alleen een vereniging met de literatuur en de Europese kunstvormen van de negentiende eeuw, maar ook een middel om een algemeen beeld te krijgen van hoe het dagelijkse leven van de lagere klassen in Vlaanderen was in deze tijd van nationalistische aanspraken.

De vertaling van Tommaso Gar, een figuur die in deze studie uitvoerig zal worden geanalyseerd, is niet gebaseerd op de oorspronkelijke versie van de Conscience-werken, maar op de Duitse versie van Melchior Von Diepenbrock. Onderdeel van dit proefschrift was ook de vertalingsanalyse van Gar’s Italiaanse tekst ten opzichte van de oorspronkelijke Nederlandstalige tekst van Conscience. Aangezien Gar niet heeft gewerkt aan wat de begintekst was, is het niet mogelijk om met zekerheid te zeggen wat zijn toenmalige vertalingskeuzes waren. Echter, in deze behandeling konden we overeenkomsten tussen de twee teksten worden vastgesteld: de aantekeningen van de Vlaamse auteur zijn ook in de Italiaanse versie gehandhaafd.  Terwijl er wat de verschillen betreft zijn er enkele toelichtingen bij bepaalde buitenlandse of ingewikkelde elementen te begrijpen voor het Italiaanse publiek, om ze leesbaarder te maken.

Concluderend kan verklaard worden dat deze afstudeerscriptie er niet alleen in geslaagd is om een algemeen beeld te geven van het Vlaamse dagelijkse leven in de negentiende eeuw: uitgaande van een belangrijke figuur voor Vlaanderen zoals die van de auteur Hendrik Conscience, zijn er veel verbanden gelegd met andere Europese literaturen. Zo kon in de eerste plaats een overeenkomst in beschrijvend opzicht worden vastgesteld dankzij de realistische stroming van de negentiende eeuw. Echter, ook een convergentie over het leven en de problemen van de Europese volksklasse, de gevolgen van de industrialisatie en het ontstaan van nationalistische gedachten in de volgende twintigste eeuw.