Vleermuizen als insectenbestrijders in varkensstallen: duurzame oplossing of volgende pandemie?

Wat doe je als varkenshouder als er economische schade en verminderd dierenwelzijn is door stekende insecten? De lokale vleermuispopulatie inschakelen natuurlijk!

Maar is dit wel veilig? We kennen vleermuizen als “vliegend ongedierte”; dragers van vele ziekten. Gaan ze onze varkens dan niet ziek maken?

In de klassieke varkenshouderij staan de dieren permanent op stal waar insecten gemakkelijk te bestrijden zijn via insecticiden. De hier onderzochte varkenshouderij werkt met hogere eisen rond dierenwelzijn en duurzaamheid. De varkens hebben bijvoorbeeld toegang tot een buitenbeloop. Hier insecticiden inzetten is lastiger en ook minder gewenst. Om economische schade en verminderd dierenwelzijn tegen te gaan, zochten ze een natuurlijke en duurzame manier van insectenbestrijding zoals vogels... of vleermuizen!

Vanuit dit idee werd een lokale vleermuispopulatie onderzocht naar mogelijke ziekten die ze dragen. Omdat dit maar een kleine steekproef en kleine populatie is, werden deze resultaten aangevuld met wat er reeds gekend is in de literatuur. Dit alles kon dan vergeleken worden met ziekten die bij varkens gekend zijn om vast te stellen of er overlap, en dus een risico, is voor de varkens.

Ziekten gedragen door deze vleermuizen

Om een zo volledig mogelijk overzicht te krijgen van ziekten gedragen door deze vleermuizen, werd er berust op de Nanopore Sequenering technologie van Pathosense. Hierbij wordt er niet naar specifieke pathogenen gezocht zoals bij traditionele detectiemethoden (denk maar aan de SARS-CoV-2 specifieke PCR-testen), maar worden alle aanwezige genetische codes geanalyseerd. Deze codes kunnen dan opgezocht worden in een database om ze te kunnen interpreteren als een pathogeen.

Bij deze analyse werden volgende pathogenen gedetecteerd:

Figuur 1: Resultaten van de Pathosense analyse van de vleermuizen

De meeste pathogenen die hier gevonden werden, zijn ziekten van insecten zoals motten, vliegen en muggen. Dit gaf onverwachts al een idee van de prooien van deze vleermuizen, wat zeker interessant is om aan te tonen dat de vleermuizen een efficiënte vorm van insectenbestrijding zou zijn.

In grootste hoeveelheid is de bekende Escherichia coli (E.coli) aanwezig. Met oog op risico’s voor de varkens is dit zeker een pathogeen om rekening mee te houden. Rotavirus A is ook relevant voor het varken, maar dankzij de lage pathogeen uitscheiding vormt deze hier geen groot gevaar. Hiernaast zijn de bacteriën Rahnella en Simkania mogelijks relevant. Rahnella sp. zijn betrokken bij voedselbederf en zo dus van belang voor de voedselveiligheid, en Simkania sp. zijn gekend bij alle zoogdieren en dragen dus een risico voor de algemene gezondheid van de varkens.

Om het rijtje van bacteriën en virussen aan te vullen, werd er ook parasitologisch onderzoek uitgevoerd. Hierin werd een zeer lage hoeveelheid aan een vleermuisspecifieke lintworm en een mijtenei gevonden. Omdat deze zo diersoortspecifiek zijn, werden ze als weinig relevant geklasseerd naar mogelijk risico voor de varkens.

En wat zegt de literatuur?

Zoals verwacht werden Lyssavirussen zoals rabiës (hondsdolheid), coronavirussen, en Ebola virus gerapporteerd bij West-Europese vleermuizen. Maar tegen de verwachtingen in geeft onderzoek van Frank et al. (2015) aan dat rabiës zelden voorkomt bij het geslacht Myotis waartoe de vleermuispopulatie uit deze studie hoort.

Qua bacteriën worden Salmonella spp., Staphylococcus spp. en Yersinia spp. het meeste gerapporteerd bij onze vleermuizen.

Op vlak van parasieten werden er verschillende teken vastgesteld bij vleermuizen die al dan niet specifieke voorkeur hebben voor vleermuizen. Spinturnix emarginata is bijvoorbeeld een teek van de hier onderzochte vleermuis (Myotis emarginatus) terwijl Ixodes ricinus veel minder specifiek is in zijn voorkeur van gastheer en regelmatig ook bij honden of katten aangetroffen wordt.

Bij de endoparasieten (interne parasieten) worden verschillende wormsoorten beschreven, dewelke een hoge gastheerspecificiteit hebben en dus niet bij andere diersoorten aangetroffen worden. Binnen de ééncellige parasieten worden minder kieskeurige parasieten gerapporteerd zoals Giardia en Toxoplasma gondii.

Hiernaast zijn er ook verschillende studies tussen 2008 en 2020 die aantonen dat vleermuizen kunnen bijdragen aan de verspreiding van antibioticumresistentie.

Welke risico’s zijn er voor de varkens?

Bij het vergelijken van bovenstaande resultaten met pathogenen die een belangrijke economische impact hebben in de professionele varkenshouderij, bleken er toch een redelijke hoeveelheid pathogenen overgedragen te kunnen worden door de vleermuizen.  In totaal werden er 20 ziekteverwekkers vastgesteld bij de vleermuizen die van belang zijn in de professionele varkenshouderij. Voorbeelden hiervan zijn: Klassieke Varkenspest, E.coli en Cryptosporidium spp.

Figuur 2: Venn-diagram van enerzijds gerapporteerde pathogenen bij de vleermuizen en anderzijds economisch relevante pathogenen bij het varken. Centraal staan de hoeveelheid pathogenen die in beide lijsten voorkwamen.

Ook de aanwezigheid van antibioticumresistentie is een reëel risico dat de vleermuizen kunnen overdragen naar de varkens. Via de varkens kan dit bovendien ook in de voedselketen en bij de mens terechtkomen.

Praktische overwegingen

• Overlap prooisoorten en pestsoorten?

Muggen, teken, steekvliegen en stalvliegen zijn pestsoorten in de varkenshouderij en ook prooi van deze vleermuizen. Ze zouden dus effectief zijn als insectenbestrijders.

• Geschikt jachtterrein?

Open ruimten met enkele bomen zijn het lievelingsterrein van deze vleermuizen. Natuurlijk moeten er prooien aanwezig zijn, en eventueel een waterbron.

• Reeds gekend en efficiënt?

In Belgische boomgaarden en open runderstallen worden vleermuizen reeds ingezet als economisch en ecologisch interessante insectenbestrijders.

• Bescherming van vleermuizen

Alle inheemse vleermuizen zijn beschermde diersoorten.  Door hen in te zetten als insectenbestrijders kan dit helpen bij de waardering van deze nuttige soort en zo de in stand houding van deze dieren.

Conclusie

Vanuit zelf uitgevoerd onderzoek blijkt dat vleermuizen een duurzame oplossing in ongediertebestrijding zouden kunnen zijn, zonder dat zij grote risico’s vormen voor de gezondheid van de varkens of de voedselveiligheid. Het gaat hier wel om een kleine steekproef en een kleine populatie, dus verder onderzoek is zeker aan te raden. De uitgebreide internationale literatuurstudie geeft aan om alert te blijven omdat vleermuizen diverse pathogenen kunnen overdragen naar de varkens. Zoals bij vele wetenschappelijke studies is het antwoord genuanceerder dan een simpele ja of neen. Er zijn voor- en nadelen en het is hierbij aan de varkenshouder om zelf te kiezen of de voordelen zijn nadelen waard zijn. Bijkomende onderzoeken zouden mogelijks kunnen helpen om deze beslissing gemakkelijker te laten lopen.