Vrijwilliger én toerist?! Vrijwilligertoeristen aan het woord

“Je leert daar wel echt de problemen zien, maar mensen laten je ook toe in hun wereld, wat wel mooi is.”

Wat is vrijwilligerstoerisme en wie zijn vrijwilligertoeristen?

De sector van vrijwilligerstoerisme

Voluntourism of ook wel vrijwilligerstoerisme, vrijwilligersreizen of vrijwilligersvakanties genaamd, is een sterk opkomend fenomeen. Het wordt steeds meer populair om via een organisatie of op jezelf georganiseerd vrijwilligerswerk te gaan doen in het buitenland. Je kent vast wel iemand: je buurmeisje die heeft geholpen in een Colombiaans weeshuis of je neef die in Tanzania in een dier- of natuurreservaat heeft meegeholpen om verwaarloosde baby-neushoorns en -olifanten terug naar gezondheid te brengen. Vaak reizen deze vrijwilligertoeristen naar ontwikkelingslanden, maar het vindt ook steeds vaker plaats binnen de grenzen van Europa.

Het aantal Europese organisaties die dit soort trips van a tot z voorzien, ook wel zendorganisaties genaamd, is sterk in de opmars. Ook lokale gastorganisaties proberen een graantje mee te pikken van de groeiende interesse in deze leerzame en zingevende reizen. Zij voorzien eigen ‘reispakketten’ zonder inmenging van een Europese zendorganisatie. Deze reispakketten bevatten bij zowel Europese zendorganisaties als lokale gastorganisaties vrijwilligers- en toeristische aspecten en kosten al snel duizend(en) euro's.

De vrijwilligertoerist op het kruispunt tussen toerisme en vrijwilligerswerk

Vrijwilligertoeristen, de deelnemers aan dit soort reizen, komen uit alle leeftijdscategorieën en sociaaleconomische achtergronden. Deze diverse groep is een uniek soort toerist of vrijwilliger, op zoek naar een inclusie van toeristische activiteiten en vrijwilligerswerk. Ze willen goed doen voor anderen, dieren en/of een ander land, maar willen er ook zelf plezier en voordeel uit kunnen halen. Ze nemen de stap om alleen of in groep naar een voor hen onbekend land te reizen om daar het avontuur aan te gaan.

Unieke aard van de sector

De unieke vorm van vrijwilligersreizen geeft vrijwilligerstoeristen de mogelijkheid om dichter bij de lokale bevolking en cultuur te komen staan dan doorsnee toeristen dit kunnen. Door het vrijwilligersaspect kunnen de vrijwilligertoeristen de sociale en economische werking van het land van dichtbij meemaken, kunnen ze in contact treden met ‘locals’ en zorgt het bijgevolg voor een unieke beleving. Toch kan de vraag gesteld worden of het als een pure vorm van altruïsme, het goed doen voor anderen, kan gezien worden. Het kruispunt met toerisme heeft de sector van vrijwilligerstoerisme reeds veel kritiek opgeleverd. Critici geven te kennen dat vrijwilligertoeristen het voornamelijk voor eigen ontwikkeling doen en niet zo zeer voor het goeddoen van de anderen.

Het waarom en wat van dit onderzoek

Waarom ondernemen steeds meer jongeren deze avontuurlijke reizen? Wat zijn hun motivaties en komen de verwachtingen die zij hebben van het werk, het land en de vrijwilligersorganisaties overeen met de werkelijkheid? Welk effect hebben deze reizen na afloop op de vrijwilligers? En welke rol spelen vrijwilligersorganisaties, lokale landen en de sociale omgeving rondom vrijwilligers op de ervaringen van vrijwilligers? Op deze vragen bestaan weinig gestructureerde antwoorden omdat voorgaand onderzoek naar deze thema’s zich vooral op zeer specifieke aspecten, landen en organisaties focusten.

Om deze vragen te beantwoorden werd het gesprek aangegaan met Belgische en Nederlandse jongeren en jongvolwassenen tot 30 jaar die niet alleen in Zuid-Amerika, Afrika, Oceanië of Azië vrijwilligerswerk hebben gedaan, maar ook in Oost- of Zuid-Europa. Zij waren een aantal weken, maanden of soms zelfs (bijna) een heel jaar in het buitenland en werkten als dierenverzorger in een natuurreservaat, kinderbegeleider in een weeshuis, bouwvakker of leerkracht. Hoewel deze vrijwilligerstoeristen elk uniek waren en ver uit elkaar leken te liggen, hadden ze één ding gemeen: ze gingen onbezoldigd in een vreemd land een steentje bijdragen aan een vrijwilligersproject of -organisatie.    

Trends onder de vrijwilligertoeristen

Onder de diverse groep vrijwilligertoeristen waren verschillende trends te onderscheiden. Allen ervaarden een mix van negatieve en positieve gevoelens voor, tijdens en na hun trip in het buitenland. Voor vertrek bleek het vooral belangrijk dat zowel de Europese zendorganisaties als de vrijwilligers zelf voorbereidingen troffen. Voorbereidingen zorgden ervoor dat vrijwilligers realistische verwachtingen konden stellen aan het verblijf in het buitenland en de mogelijke negatieve gevoelens na terugkomst in het thuisland.

Gedurende hun trip werden de vrijwilligertoeristen, ongeacht hun persoonlijke kenmerken, het land van bestemming en de betrokken vrijwilligersorganisaties, allen geconfronteerd met culturele verschillen. Medereizigers werden ervaren als ‘kameraden’ en waren voor hen de belangrijkste factor om deze moeilijkheden en confrontaties te overwinnen. Eens de moeilijkheden werden overwonnen, konden ze het land in haar echte praal en pracht zien en konden ze leren uit de nieuwe gewaarwordingen.

Terug thuisgekomen, gaven veel vrijwilligertoeristen te kennen dat ze voornamelijk persoonlijk uit hun trip hebben geleerd onder de vorm van ‘soft skills’. Zo kregen ze een groter bewustzijn van hun eigen comfort en luxe en apprecieerden ze hun eigen leven in het thuisland meer. Daarnaast waren de teruggekeerde vrijwilligertoeristen ook meer onder zich uit en durfden ze sneller initiatief te nemen. Allemaal vaardigheden die ze leerden gedurende hun verblijf in het buitenland.

Het continuüm vrijwilligerswerk-toerisme

De unieke aard van de sector, ergens tussen de tweedeling vrijwilligerswerk en toerisme, heeft zowel positieve als negatieve gevolgen voor de ervaringen van vrijwilligertoeristen. Elke organisatie legt haar eigen nadruk in elk individueel vrijwilligersproject en land. Hierdoor leunt de éne praktijk soms meer over naar toerisme of vrijwilligerswerk. Een evenwicht vinden is doorgaans moeilijk. Dit zorgt voor gemixte gevoelens bij vrijwilligertoeristen, die vaak andere verwachtingen hadden van hun reis. Ze dachten veelal een grotere bijdrage te kunnen leveren aan de lokaliteit. Toch blijken ze, ondanks eventueel negatieve gevoelens, over het algemeen tevreden deze reizen te hebben ondernomen en zijn ze persoonlijk gegroeid doorheen hun trip. Of ze deze persoonlijke ontwikkelingen kunnen meenemen naar hun professionele carrière is echter een vraag.

Conclusie

Vrijwilligerstoerisme is een unieke vorm van reizen, waarbij voornamelijk het gezond verstand een belangrijke factor blijkt te zijn om te bepalen of de reis al dan niet de moeite waard is. Het uitzoeken van verschillende mogelijkheden en bepalen welke elementen je zelf als toekomstige deelnemer belangrijk vindt zijn van groot belang om een reispakket te vinden dat voldoet aan de verwachtingen.