Wanneer slachtoffers van partnergeweld doden: zijn aanpassingen aan ons strafrecht nodig?

Slachtoffers van partnergeweld zien soms geen andere uitweg dan hun gewelddadige partner te doden. En eens het zo ver komt, staat ons strafrecht dan open voor hun geleden letsels? Op basis van interviews met strafpleiters werd hierop een antwoord geformuleerd.

Partnergeweld is een fenomeen dat leeftijd, gender, seksuele geaardheid en sociaaleconomische status overstijgt. Het treft vooral vrouwen, maar ook mannen kunnen slachtoffer zijn van dergelijk geweld. Partnergeweld vormt een sterke risicofactor voor partnermoord en dit betreft zowel de escalatie van het partnergeweld als het beschermen van zichzelf tegen het aanhoudende geweld. In dit laatste geval zou, volgens sociale wetenschappers, het strafrecht onvoldoende rekening houden met het langdurig partnergeweld dat deze slachtoffers ondergaan.

Australië en Canada

In beide landen werden verregaande hervormingen van het strafrecht doorgevoerd om rekening te houden met de context van geweld waarin slachtoffers overgaan tot partnermoord. Een voorbeeld hiervan is de mogelijkheid om het battered women syndrome in te roepen voor de rechtbank. Dit syndroom is een toestand van stress die ervoor zorgt dat slachtoffers van herhaald partnergeweld met een voortdurende angst leven om gedood te worden. Wanneer het slachtoffer dan de partner doodt en kan aantonen dat het aan dat syndroom lijdt, dan is het slachtoffer vrij van straf. Hoewel dit syndroom niet vrij is van kritiek, toont het wel aan dat hun strafrecht belang hecht aan het geleden partnergeweld.

België hinkt achterop?

In tegenstelling tot Australië en Canada heeft België geen specifieke figuren in het leven geroepen. Bijgevolg werd een onderzoek gevoerd naar de mate waarin ons strafrecht rekening houdt met de geweldscontext waarin slachtoffers van partnergeweld leven. De hoofdvraag was of er ook aanpassingen nodig zijn aan het Belgisch strafrecht om voor slachtoffers die hun partner doden een mildere of geen straf te voorzien. Het onderzoek kadert binnen de huidige discussies die gevoerd worden met het oog op de invoering van een nieuw Strafwetboek. Daarnaast is ook het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld van belang. Dit verdrag verplicht België maatregelen te nemen om de strijd tegen partnergeweld aan te gaan.

Onderzoeksmethoden

Eerst werd een literatuurstudie uitgevoerd naar de bestaande mogelijkheden in België voor slachtoffers die overgaan tot partnermoord en naar de aanpassingen voorgesteld in het nieuwe Strafwetboek. Ook de strafrechtshervormingen van Australië en Canada werden in kaart gebracht ter vergelijking.

Vervolgens werden een vignettenstudie (studie waarbij respondenten scenario’s moeten beoordelen) en interviews afgenomen bij negen strafrechtsadvocaten. Dit had als doel het peilen naar hun ervaringen met zaken van partnermoord door slachtoffers van partnergeweld en naar hun meningen over aanpassingen aan het strafrecht.

Drie bevindingen

Hoewel het aantal respondenten beperkt was, konden drie algemene bevindingen afgeleid worden uit de onderzoeksresultaten.

Ten eerste beschikt het Belgisch strafrecht reeds over verschillende rechtsfiguren waarop slachtoffers zich kunnen beroepen. De verzachtende omstandigheden vormen hierbij de belangrijkste figuur omdat ze de rechter toelaten de straf te individualiseren.

Ten tweede kunnen veranderingen aan het strafrecht tot misbruik en onrechtvaardigheid leiden door het maken van achterpoortjes. Er mag immers geen vrijgeleide worden gevormd voor slachtoffers om hun partner te doden.

Ten derde is het belangrijker om de oorzaken van het partnergeweld aan te pakken dan het onomkeerbare resultaat (d.w.z. een moord door een slachtoffer ervan) proberen op te lossen. België nam reeds een groot aantal maatregelen om deze oorzaken op verschillende vlakken aan te pakken. Het is echter niet duidelijk of deze effectief zijn om partnergeweld te bestrijden waardoor evaluatiestudies aangewezen lijken. Uit bovenstaande bevindingen kon besloten worden dat aanpassingen aan het Belgisch strafrecht noch nodig noch wenselijk zijn.

Wat moet er dan wel gebeuren?

Voorkomen is beter dan genezen. Daarom moet gezorgd worden dat situaties van partnergeweld niet uit de hand lopen. Een wondermiddel zal nooit gevonden worden, maar inzetten op preventie en hulpverlening lijkt mij van het hoogste belang. (Noémie Verbeke).