WATERPRODUCTIVITEIT VAN GERST EN TEF IN DE TIGRAY HOOGVLAKTE VAN ETHIOPIË Crop water productivity of Barley and Tef in the Highlands of Tigray (Northern Ethiopia)
Eline Vanuytrecht
Als elke druppel telt
Landbouw in droge streken
Tigray, de meest noordelijke provincie van Ethiopië, kleurt felgroen wanneer de zomerregens zich weldadig op de velden storten. Geen dorre vlaktes, geen door oorlog verscheurd gebied nabij de grensstreek met Eritrea, weinig ongelukkige gezichten. Het decor verschilt verrassend van het beeld dat in de media wordt opgehangen van de Hoorn van Afrika.
Op de heuvels steken de eerste gerstplanten hun hoofd boven de zware kleigrond. Op tef, een voedzaam en populair graangewas dat bijna uitsluitend in Ethiopië geteeld wordt, is het nog even wachten, maar eind augustus bezetten ook de tefhalmen de velden. In september domineert een kleurenpalet van rijpende gewassen. Ondanks de lachende gezichten hebben velen hier nu honger. Een indrukwekkend landschap brengt immers geen eten op je bord. Reikhalzend wordt uitgekeken naar oktober wanneer de oogst binnengehaald wordt. Een oogst die vele gezinnen een jaar lang moet voeden. Landbouw is de hoeksteen van de economie van het land, maar de sector is erg afhankelijk van onbetrouwbare en onregelmatige neerslag. Periodes van droogte betekenen een catastrofe voor meer dan tachtig procent van de bevolking die voor haar dagelijks onderhoud afhankelijk is van de landbouw.
2017, tien jaar later groeien jonge plantjes nog altijd dapper onder de augustuszon. Lachen doet de bevolking ook nog, en bij de meeste Tigrijnen knaagt het hongergevoel minder dan vroeger. De oogst van het vorige groeiseizoen volstond immers om ook vandaag nog een beetje eten te hebben. Boeren monsteren hun velden, gewapend met de praktische richtlijnen die ze kregen van het lokale adviesbureau. In juni kwamen alle gezinshoofden samen tijdens een collectieve vergadering. Lokale vertegenwoordigers van de Relief Society of Tigray (REST) deelden er instructies uit voor het beheer van landbouwvelden. Het REST-hoofdbureau in Mekelle stelt elk jaar met behulp van een waterproductiviteitsmodel beheersrichtlijnen op voor de meest populaire gewassen in Tigray. Voor elk gebied met andere bodemkenmerken wordt een gespecialiseerd advies uitgewerkt. De aanwijzingen zijn heel eenvoudig te interpreteren en geven de meest opportune beheersactiviteiten aan bij verschillende weersomstandigheden. Als tijdens het regenseizoen neerslag onverwacht enkele dagen uitblijft, volgt de gebruiker de beheersrichtlijnen voor droge jaren. Valt de regen daarna weer enkele weken gunstig, zijn voorschriften voor natte jaren aangewezen. Boeren leiden hieruit af wanneer ze hun gewassen het best zaaien. Ook aanwijzingen voor ploegen en onkruid wieden, voor de aanleg van walletjes, de toediening van kleine hoeveelheden water en de bemesting zijn op te maken uit de instructies. De landbouwers zijn enthousiast. Niemand legt hen iets op, ze beslissen zelfstandig hoe ze de gewassen op hun velden verbouwen, maar kunnen wel een beroep doen op de praktische raadgevingen. Enkel wie wil, doet mee. Uiteraard zijn de beheersrichtlijnen geen wondermiddel en in jaren met weinig regen is ook de oogst laag. Toch kent de gewasproductie de laatste jaren een redelijk stabiel karakter dankzij een goed beheer.
Een te optimistisch toekomstbeeld? Een realistische doelstelling? Onderzoek naar de waterproductiviteit van landbouwgewassen kan op termijn in elk geval boeren in droge gebieden een grote stap vooruit helpen. Het onderzoek zoekt een antwoord op de vraag hoeveel graan een gewas kan produceren per eenheid water. Een vraag die steeds dringender wordt nu duidelijk blijkt dat waterschaarste een wereldwijd probleem wordt. Vervuiling en onduurzaam gebruik doen de beschikbare watervoorraden sterk slinken. Machtige naties passen ongelijke gebruiksrechten toe om hun kleinere buurlanden de vrije toegang tot water ontzeggen. De - sinds kort mediagenieke - opwarming van de aarde is niet minder nefast voor de watervoorraden van de aarde, vooral in droge gebieden. Het zijn maar enkele van de oorzaken die de waterbeschikbaarheid sterk drukken. De roep voor de ontwikkeling en verbetering van duurzame technologieën inzake waterbeheer klinkt steeds luider. Water is immers één van de belangrijkste natuurlijke hulpbronnen op aarde. In de landbouwsector vormt het concept waterproductiviteit een sleutelbegrip in deze strategie.
Een onderzoeksteam van de Voedsel en Landbouw Organisatie van de Verenigde Naties (FAO) ontwikkelde een computermodel dat de bepaling van de waterproductiviteit van gewassen vereenvoudigt. Het waterproductiviteitsmodel AquaCrop geeft een beeld van de veranderende hoeveelheden water die tijdens het groeiseizoen opgeslagen zijn in de bodem en waarover de planten kunnen beschikken, de zogenaamde bodemwaterbalans. Het vochtgehalte in de wortelzone bepaalt de ontwikkeling van de gewassen en de gewastranspiratie; gegevens die door het model worden omgezet in gewasgroei en oogst. AquaCrop is in staat om oogstvoorspellingen te doen wanneer basisinformatie over de bodem van de landbouwvelden, het gewastype en het klimaat ingevoerd wordt. Met deze kennis kunnen specifieke richtlijnen opgesteld worden die afhankelijk zijn van de heersende weersomstandigheden. Lokale overheden kunnen voor elk gewas een apart infoblad opstellen en de richtlijnen onder boeren verspreiden. Boeren gaan zelfstandig aan de slag met de richtlijnen en plukken de vruchten van hun eigen goed beheer.
De ontwikkeling van AquaCrop bevindt zich in een initiële fase; het model moet nog geijkt en gevalideerd worden. Wanneer het model volledig op punt staat, kunnen betrouwbare beheersinstructies verdeeld worden onder de boeren. Tijdens veldproeven in droge gebieden worden de nodige klimaat-, bodem- en gewasgegevens verzameld om AquaCrop operationeel te maken. Om het gedrag van de gewassen in verschillende situaties goed te kunnen begrijpen, worden experimenten uitgevoerd waarin de planten kunstmatig van water voorzien worden. Zo proberen onderzoekers om jaren met verscheidene neerslagpatronen na te bootsen. In droge streken verschillen neerslaghoeveelheden en -distributie immers sterk van jaar tot jaar. De gewasgroei wordt nauwkeurig opgevolgd evenals de evolutie van het bodemvochtgehalte. Oogststimulaties van het waterproductiviteitsmodel worden getoetst aan de werkelijkheid die op het veld wordt waargenomen. Eventuele verschillen tussen de waargenomen gewasontwikkeling en de simulatie ervan, wijzen onderzoekers erop dat nog gesleuteld moet worden aan het model.
Er leeft hoop in de Hoorn. Die hoop hoeft niet ijdel te zijn wanneer het armoedeprobleem aan de basis aangepakt wordt door te investeren in de landbouw - de sector die het maatschappelijke leven draagt. Onderzoek naar de waterproductiviteit van gewassen kan een nieuwe doorbraak betekenen in deze aanpak en een stabielere toekomst bieden aan miljoenen mensen.
