“We are all different but the same.” Een sprookje, fantasieverhaal of juist een echt hier-en-nu-verhaal?

Diversiteit. Waaraan denkt u bij het horen van deze term? De kans is groot dat u meteen denkt aan begrippen als ‘multiculturaliteit’, ‘religie’ of ‘etniciteit’. In deze bachelorproef wordt echter uitgegaan van een allesomvattende definitie van diversiteit en ga ik samen met de medewerkers van Narrata vzw op zoek naar een manier om voorlezen en de kracht van verhalen in te zetten om kinderen voor te bereiden op het leven in een steeds veranderende en diverse samenleving. 

“We are all different but the same.”

Denk even terug aan de wereld waarin u tien jaar geleden leefde. Hoe sterk verschilt die wereld met de wereld van vandaag? Hoogstwaarschijnlijk: behoorlijk sterk. Veranderingen zijn immers altijd al de drijfkracht geweest van onze samenleving. Denk aan kolonisaties, migratiestromen, klimaatveranderingen, filosofische en intellectuele veranderingen en nog zoveel meer. Onze wereld is met andere woorden altijd al divers geweest. Toch nam die diversiteit in de loop van de 21ste eeuw verder toe. Globalisering, verbeterde mobiliteit en nieuwe informatietechnologieën zorgden ervoor dat verschillende mensen sneller en gemakkelijker met elkaar in contact kwamen waardoor diverse overtuigingen, nationaliteiten, leefgewoonten etc. zich met elkaar vermengden en er superdiversiteit ontstond. Ook andere veranderingen zoals klimaatveranderingen, epidemieën en politieke kwesties bevorderen de groei van deze diversiteit. Langzaamaan richt onze samenleving zich dan ook steeds meer op het individu dan op de groep. Dit optimaal functioneren in een steeds veranderende maatschappij vergt bijgevolg andere kennis en vaardigheden, meer bepaald de 21e-eeuwse vaardigheden. Daar waar de aanwezige diversiteit nu nog voor heel wat uitdagingen zorgt en men vooral de nadruk legt op etnische en culturele diversiteit – denk bijvoorbeeld aan kwesties zoals het hoofddoekendebat – zijn de 21e-eeuwse vaardigheden eerder gericht op het leren samenwerken en communiceren in een moderne, diverse en steeds veranderende maatschappij. Het is dan ook belangrijk dat kinderen voorbereid worden op de wereld van vandaag en dat scholen sterk inzetten op deze vaardigheden. In het kader van dit onderzoek werd een enquête afgenomen bij (zorg)leerkrachten van de derde graad en directies in verband met diversiteit op school. Opvallend was dat slechts één van de twintig ondervraagden aangaf geen acties te ondernemen op het vlak van diversiteit op school. Verder ging de meeste aandacht op school uit naar het inzetten op differentiatie, op talentenbeleid en naar aanpassingen voor kinderen met een beperking.

Een sprookje, fantasieverhaal of juist een echt hier-en-nu-verhaal?

Een ideale manier om leerlingen voor te bereiden op het leven in deze steeds veranderende en diverse samenleving is door diverse verhalen voor te lezen en erover te praten. Boeken bieden via hun verschillende verhalen en personages namelijk een brede kijk op de wereld om ons heen. Diverse verhalen fungeren enerzijds als spiegels waarin kinderen zichzelf en/of hun eigen leefwereld kunnen herkennen. Anderzijds fungeren ze als ramen waardoor kinderen kennismaken met andere leefwerelden, culturen of perspectieven. Bovendien bieden de maatschappelijke thema’s in deze boeken heel wat aanknopingspunten om in te zetten op burgerschapsvorming. Toch valt het op dat voorlezen in de lagere school afneemt naarmate kinderen ouder worden en zelf (goed) kunnen lezen. In de derde graad van het lager onderwijs komt voorlezen dan ook steeds minder vaak voor. Zowel literatuurstudie als een enquête omtrent voorlezen, afgenomen bij leerkrachten uit de derde graad van het lager onderwijs bevestigen deze indruk. Tijdgebrek blijkt één van de belangrijkste factoren om niet voor te lezen in de klas. Dit gaat vaak gepaard met het (onterechte) idee dat kinderen van die leeftijd liever zelf lezen. Dit is jammer, want naast de talrijke handvaten die boeken aanbieden om in te spelen op diversiteit zijn ze ook erg bevorderlijk voor de algemene ontwikkeling van kinderen. Zo zijn boeken door hun gevarieerde woordenschat en complexe en gevarieerde zinsbouw erg bevorderlijk voor de taalontwikkeling. Ook het spreken over de boeken en het geconcentreerd leren luisteren naar de verhalen komt de taalontwikkeling ten goede. Daarenboven zorgen verschillende functies in boeken ook voor ontwikkeling op cognitief, sociaal-emotioneel, literair, en muzisch vlak. Het narratieve oftewel ‘verhalende’ karakter van verhalen zorgt er volgens de literatuurstudie ook voor dat de inhoud van de verhalen beter in het geheugen blijft kleven. Dit is een interessant gegeven, willen we lesstof aan het voorlezen koppelen. Voorlezen zorgt er ook voor dat leerlingen in aanraking komen met teksten en verhalen die qua leestechnisch of literair niveau moeilijker zijn dan wat ze zelfstandig aankunnen, maar qua inhoud veel sterker aansluiten bij hun eigen interesses en/of leefwereld. Dit zal de leesmotivatie hoogstwaarschijnlijk bevorderen.

What’s the plan?

Uit de literatuurstudie bleek ook dat de rol van de leraar als coach samen met het gebruik van verschillende doeltreffende werkvormen zeer belangrijk is in het leerproces van de kinderen. Zo is zowel een bewustwording van je houding als een bewustwording van je manier van denken van belang. Geweldloze communicatie staat hierbij voorop. Daarbij genieten interactieve werkvormen waarin er ruimte is voor vragen, verwondering en dialoog sterk de voorkeur. Met dit alles in het achterhoofd werd er een pakket van lessuggesties uitgewerkt aansluitend bij het boek “Hadden de Grieken al raketten?”, van Govert Schilling. Dit pakket bestaat uit verscheidene lessuggesties en boekentips die inpikken op de 43 verschillende verhaaltjes uit het boek. Aangezien gebrek aan tijd zowel in onze enquête als in de literatuurstudie aangegeven werd als de grootste reden om niet voor te lezen in de klas, werden er aan de verschillende verhalen lesinhouden gekoppeld. Hoewel het boek eerder lijkt aan te sluiten bij lesonderwerpen rond wetenschappen en techniek, omvatten de aangereikte lessuggesties verschillende leergebieden en domeinen en spelen ze in op diversiteit in de klas. Ook bevat het document één uitgewerkte voorbeeldles. Op die manier willen we leerkrachten handvaten bieden om in de klas met dit boek aan de slag te gaan, maar ook willen we hen door middel van de verschillende boekentips inspireren om in de lessen ook met andere boeken aan de slag te gaan.