De verslavende aard van extreemrechts

“Tussen 13 en 15-jarige leeftijd ging ik aan mijn geloof twijfelen,” vertelde Individu B, een van de vijf jongeren die hun boekje open deden over hun ervaring met extreemrechts discours, “Ik keek naar atheïstische YouTubers zoals Mr Repzion en Armored Skeptic. Daarna viel ik in een rabbithole dat steeds rechtser werd.” Al snel veranderden de gespreksthema’s van kritiek op religie, naar negatieve uitingen over social justice warriors en feminisme. Als puber had individu B het uitvoerig over vrijemarktkapitalisme, feminazi’s en de “elite binnen de regering” zonder dat hij, zo zegt hij zelf, wist wat deze termen betekenen.

We horen dagelijks berichten over de opkomst van (extreemrechtse) politieke radicalisering. Toch is er weinig te vatten over hoe iemand, zo jong, zomaar kan radicaliseren. Het blijkt relatief makkelijk: stapsgewijs en dynamisch, langzaam en snel, per ongeluk en opzettelijk.

Alt-watte?

Paleoconservatieven, neoconservatieven, white supremacists, race realists, alt-light... Het is om horendol van te worden. Maar ‘alt-right’ zult u wel eens vaker gehoord hebben. Toch is deze benaming verouderd, zegt vroegere extreemrechtse YouTuber Faraday Speaks in een persoonlijk interview. Alt-right bestaat eigenlijk niet meer. De term impliceert dat het gaat om een alternatieve vorm van de extreemrechtse ideologie, maar de alt-right is intussen al veel verder gegroeid. Het kan geen alternatieve ideologie zijn als het de meest overheersende is. Daarom is het nuttiger om gewoon één term te gebruiken: het nieuwe extreemrechts.

Dit is, als het ware, de samensmelting van traditioneel extreemrechts en de alt-right. Net als traditioneel extreemrechts is het nieuw extreemrechts extreem nationalistisch, xenofoob en racistisch. Ze zijn anti-marxistisch, antisemitisch, homofoob, antifeministisch en transfoob. Het nieuwe extreemrechts verspreidt deze verscheidenheid aan ideeën via nieuwswebsites, forums en op sociale media waar ironie en zwarte humor de toon zetten.

Ook het taalgebruik is drastisch veranderd. Feministen worden feminazi's, moslims worden islamofascisten en transgender personen worden genderideologen. Deze groepen worden ontmenselijkt door middel van taal, maar er wordt tegelijkertijd gesteld dat er “normale” of “acceptabele” feministen, moslims of transgender personen zijn. Het nieuwe extreemrechts kadert hun gedrag zo dat het voor individuen moeilijk wordt om er tegenin te gaan. Zo wordt eugenetica of anti-immigratie retoriek vervangen door het idee dat naties gescheiden moeten worden op grond van specifieke fysieke kenmerken. Iemand die hier tegenin gaat wordt afgewezen: "Vind je niet dat zwarte mensen hun eigen natie verdienen?" Opeens klinken sommige ideeën zo vreemd niet meer, en worden ze al snel door centristische partijen overgenomen.

A series of unfortunate events

De online extreemrechtse aanwezigheid is opengebloeid tot een sterke sociale beweging, voor altijd in strijd met de elite die onterecht leeft van jouw harde werk: moslimimmigranten, joden in denktanks, liberalen, communisten en Big Tech-bedrijven. Het dagelijkse gebruik van sociale media ondersteunt deze spiraal van negativiteit en angstzaaierij. Men ontdekt een manier om frustraties te wijten aan iets tastbaars. Door middel van schuldverschuiving wordt een dreiging gepercipieerd.

Hoewel het  makkelijk is om bepaalde retoriek te verspreiden via het internet, moet het nieuwe extreemrechts subtiel blijven. Om iemand te bekeren, gebruiken ze strategieën zoals ‘irony poisoning’ en ‘redpilling’. Vreemde termen, maar het komt erop neer dat een extreemrechts individu het niet meteen kan hebben over de Eurabia complottheorie met een normie. Ze zullen afgeschrikt worden. Wat extreemrechts wel kan doen is te werk gaan met een gerichte strategie. Een persoon wordt gestaag voorbereid om satirische grappen te accepteren als potentiële ‘waarheidsbommen’: "Ik zag mensen Joden uitlachen, dus ik deed eerst mee voor de meme", legt Discord-gebruiker FucknOathMate uit, "toen was het ineens geen meme meer."

Veel memes, en zo goed als de meeste, zijn grappen en grollen over triviale dingen. Sommige proberen een ideologisch standpunt over te brengen: een grap over het minimumloon is een duidelijke uiting van ontevredenheid met het systeem. Evenzo kan het plaatsen van een meme die de spot drijft met social justice warriors worden beschouwd als kritiek op sociale rechtvaardigheidspolitiek. Wanneer een minder smaakvolle meme mensen aan het lachen kan maken, gaat de volgende meme misschien nog een stapje verder.  Als we elke dag dit soort memes consumeren, creëren en delen, worden we gedesensitiseerd. In de groepschats van Schild & Vrienden zagen we een resem van Holocaust-grappen die de gebeurtenissen bagatelliseerden. Een commentator op de YouTube-upload van Pano's Schild & Vrienden-documentaire, schijnbaar een middelbare scholier, wuifde de ernst al snel weg: "Deze memes zitten in elke klas groepschat."

Tussen twee vuren

Voortdurend online zijn heeft een ander gevaar. Generatie Z wordt vaak de ‘generatie multitasker’ genoemd. Een moment van stilte voelt te stil dus wordt er snel naar een smartphone gegrepen, terwijl er al een filmpje op de achtergrond speelt. Dit veroorzaakt een gebrek aan autonomie in de online aanwezigheid. We zijn minder kritisch. Dit is waar gewelddadige en misleidende retoriek zijn weg kan vinden naar iemands sociale media-feed. Daarbij willen sociale media platforms je online houden: bekijk een video over COVID19 en YouTube-algoritmen zullen iets omtrent anti-vaccinaties aanbevelen. Twitter’s trending systeem is afhankelijk van non-stop controverse. Zogenaamde informatieve berichten op Instagram en TikTok zijn niet verplicht om hun bronnen te vermelden. 

In een persoonlijk interview werd Chris Janssens van Vlaams Belang gevraagd naar zijn zorgen over de Twitter ban van Donald Trump en of deze acties een ‘slippery slope’ kunnen worden: “Absoluut. De censuur van 'big tech'-bedrijven zoals Twitter en Facebook gaat door. [...] Deze multinationals runnen de grootste publieke fora die we ooit hebben gekend, zonder enige democratische verantwoording af te leggen.” Dit plaatst platforms echter in een lastige positie. Als je gebruikers niet bestraft voor ongepaste inhoud of misleidende informatie, wordt extreme retoriek genormaliseerd en verspreid. Maar als platforms dan wel actie ondernemen, versterkt het idee dat een vermeende elitegroep, zoals Big Tech, de massa het zwijgen wil opleggen. 

U hebt uw bestemming bereikt

Op dit moment zijn we getuige van een doorbraak voor extreemrechts. De COVID19-pandemie zorgde ervoor dat meer mensen zich angstig voor de toekomst voelden. De gevolgen zullen we nog moeten afwachten. Iemands sociale identiteit wordt belangrijker wanneer men gelooft dat een hele groep bedreigd wordt. Het individu gaat op zoek naar gelijkgestemden. Voor Faraday Speaks is dit het exacte moment waarop hij zich begon te verdiepen in zelfhulp YouTube, net zoals individu B. Ze ontdekten een gemeenschap van andere verloren zielen. Radicalisering kan snel gebeuren, en met iedereen. Het geloof dat onze waarden en normen worden aangevallen is een sterke stimulans om terug te vechten.