Wettige verdediging van goederen of… doodslag?
Het zal je maar overkomen. Je bent juwelier. Jarenlang gezwoegd om een succesvolle zaak uit de grond te stampen. In het holst van de nacht word je gewekt door hard gebonk; brekend glas gaat door merg en been. Vage beelden van die vorige gewelddadige inbraak flitsen meteen door je hoofd. Het angstzweet breekt je uit, je voelt je hart kloppen in je keel maar één ding weet je zeker: deze keer zal ik niet machteloos toekijken hoe mijn zaak wordt leeggeroofd. Zonder verder nadenken trek je de lade van je nachtkastje open en instinctief grijp je naar het wapen dat je kocht na die vorige traumatische overval. Je stormt naar beneden en ziet de inbreker met zijn buit wegvluchten. Je haalt de trekker over... Enkele seconden word je overspoeld door een gevoel van triomf; maar dit gevoel verdwijnt pijlsnel en moet plaats ruimen voor onzekerheid en angst. De kogel die de dief in de rug heeft geraakt was fataal. Hoewel je enkel poogde je levenswerk te verdedigen, word je even later aangeklaagd voor… doodslag.
Het aantal inbraken en diefstallen is problematisch in België. Handelaars zijn hier vaak het slachtoffer van. In 2015 werden er 15 824 inbraken in handelszaken door de politie vastgesteld. Geregeld nemen particulieren, die het slachtoffer zijn van een overval, het heft in eigen handen. Dit heeft vaak een fatale afloop voor de overvaller tot gevolg. In de zaken Tyberghien, Moortgat en De Wolf stonden telkens juweliers terecht voor het verwonden of doden van overvallers. Juwelen wegen niet veel maar hebben daarentegen een zeer hoge waarde. Bijgevolg zijn juweliers het geliefkoosde doelwit van dieven.
De wettige verdediging is alom gekend, het strookt namelijk met ons rechtvaardigheids-gevoel: wie wordt aangevallen, mag zich verdedigen zonder hiervoor gestraft te worden. Dit principe is verankerd in de Belgische Strafwet. Wanneer je de wettige verdediging wilt inroepen, zal je aan bepaalde voorwaarden moeten voldoen. Iemand bont en blauw slaan louter en alleen omdat deze je uitmaakt voor rotte vis, zal logischerwijze niet volstaan om geëxcuseerd te worden voor je daden. Iedereen is het hier mee eens. Bovendien zal de wettige verdediging enkel van toepassing zijn wanneer de aanval gericht is tegen personen. De verdediging van goederen valt er dus niet onder. Hier wringt het schoentje.
Tegenstanders opperen dat de wet dringend gewijzigd moet worden; “Het kan toch niet dat bandieten vrijuit gaan, terwijl slachtoffers van een inbraak die hun woning ’s nacht verdedigen tegen een inbraak, zich moeten verantwoorden voor de rechtbank!”. Jan Modaal deelt deze visie; louter passief moeten toekijken hoe men beroofd wordt, strookt niet met hun rechtvaardigheidsgevoel. Als het in Nederland, Frankrijk en Duitsland mogelijk is om goederen te verdedigen, waarom dan ook niet in België?
In de laatste decennia werden al verschillende pogingen ondernomen om hierin verandering te brengen. Verscheidene wetsvoorstellen werden ingediend met steeds hetzelfde doel voor ogen: het uitbreiden van de wettige verdediging tot goederen. Ondanks deze initiatieven, kwam hiervan nog maar weinig in huis. Dit komt doordat vele politieke partijen geen voorstander zijn van dergelijke uitbreiding. Is dit wel terecht? Deze scriptie heeft net als doel om na te gaan of er effectief nood is aan de uitbreiding van de wettige verdediging tot goederen.
In eerste instantie wordt de wettige verdediging in onze buurlanden bestudeerd. De rechtsvergelijking, meer bepaald het vergelijken van het rechtssysteem van ons eigen land met een ander land, is een efficiënte methode om ons eigen rechtstelsel te beoordelen of bij te sturen. Vele voorstanders interpreteren de wetten van onze buurlanden te letterlijk, zonder rekening te houden met de culturele context van de wet. Uit dit onderzoek blijkt al snel dat de toepassing van de wettige verdediging zelfs veel strenger is in onze buurlanden. Bijgevolg is het ook daar niet toegestaan om te schieten op een vluchtende dief.
Verder is het ook belangrijk om stil te staan bij de Belgische rechtspraak. Rechters interpreteren de wet en passen hem toe. Zij zijn diegenen die bepalen of iemands leven of integriteit in gevaar was en of men zich dus al dan niet terecht verdedigde. Ook indien de wettige verdediging niet van toepassing is, zijn er nog alternatieven voorhanden die soelaas kunnen bieden. Zo is er bijvoorbeeld de provocatie die er voor zorgt dat men strafvermindering krijgt wanneer er sprake is van uitlokking. Ook de morele dwang, een soort van overmacht waardoor men geen controle meer heeft over eigen daden, zorgt voor vrijspraak. Het onderzoek toont aan dat rechters zich over het algemeen soepel opstellen. Dit belet echter niet dat de verdediger zich in een situatie van rechtsonzekerheid bevindt. Gezien de achterstand van het Belgische justitieapparaat, kan het vaak jaren duren vooraleer de rechter een oordeel velt.
Ook wordt nagegaan of men echt enkel mag toekijken als men bestolen wordt. Is er werkelijk niets dat ondernomen kan worden op dergelijk moment? Het eigendomsrecht zorgt ervoor dat je je gestolen goederen mag terugnemen. Het vattingsrecht geeft particulieren het recht om dieven die op heterdaad betrapt worden aan te houden. Maar wat gebeurt er al de dief zich hiertegen verzet?
In het debat omtrent de wettige verdediging gebruiken politici keer op keer de kwetsbaarheid van juweliers als argument, maar wat vinden juweliers nu zelf van deze situatie? In het kader van deze scriptie werd een enquête opgesteld om hun mening omtrent deze materie te achterhalen.
Op de vraag of de wettige verdediging uitgebreid dient te worden tot goederen antwoordt de overgrote meerderheid zonder nadenken ja. Maar vanaf het ogenblik dat je hierover doorvraagt slaat de twijfel toe. Is een mensenleven even veel waard als een goed? Zo ja, waar leg je dan de grens? Mogen om het even welke goederen verdedigd worden? Zo nee, wie bepaalt dan welke goederen er onder vallen en welke niet? Is een goed verkiezen boven een mensenleven niet strijdig met het recht op leven? Brengt een uitbreiding geen escalatie van geweld met zich mee? Één ding is zeker: de uitbreiding van de wettige verdediging tot goederen is iets om grondig over na te denken.
