Journalistiek stigma rond gender non conforme personen: ‘Ze willen wel over ons spreken, maar niet met ons’

Midden augustus 2020 raakt bekend hoe een chatgroep van meer dan zeshonderd leden oproept tot geweld tegenover jonge LHBTI+-ers. Een zoveelste klap voor een minderheidsgroep die vaak een deel van de identiteit wegstopt uit schrik voor represailles. Hierin spelen de media een hoofdrol door foutieve, laattijdige of nalatige berichtgeving. ‘Het is ontmenselijkend dat journalisten ons als nieuwsobjecten zien.’

Ik sta wat te ijsberen in een zilveren jurk wanneer mijn goede vriendin al popelend vraagt of ik uit de paskamer wil komen. De herinnering aan een wildvreemde die me gisteren in de supermarkt ‘homo’ toefluisterde, spookt nog door mijn hoofd. Een garderobe die langs alle kanten glinstert, zal de foutieve perceptie die de maatschappij van me heeft nog minder ten goede komen. Ik hak de knoop door en schuifel met m’n blik op de grond richting de kassa. De weg naar het recht op zelfexpressie loopt over een hobbelig pad.

Op 16 augustus 2020 krijg ik nogmaals de bevestiging dat de “buitenwereld” het niet normaal vind dat ik in een kleed rondloop. Die dag onthult Het Laatste Nieuws dat er een chatgroep bestaat, waarin meer dan 600 groepsleden expliciet geweld tegenover jonge LHBT+-ers (homoseksuelen, lesbiennes, biseksuelen en transgender -en intersekse personen) verheerlijken via honderden filmpjes en foto’s. Uit de gelekte chatberichten blijkt dat leden via TikTok en Instagram op zoek gaan naar slachtoffers of geld bieden aan anderen om iemand in elkaar te slaan. De oorspronkelijke chatgroep is ondertussen opgedoekt, maar volgens VRT NWS circuleren er nog veel anderen op het net die oproepen tot haat en geweld.

Onzichtbare groep

Non-binaire personen, die zich niet expliciet man noch vrouw voelen, zijn vaak kop van jut. Uit talrijke getuigenissen blijkt dat de pers een foutief beeld van hen schetst, als ze er al over schrijft. Freelance journalist Inke Gieghase (die/hun*) van Zizo Magazine: ‘Mediakanalen brengen dit vaak te sensationeel of leggen de focus te veel op het fysieke, terwijl dit niet de volledige realiteit van een trans persoon weerspiegelt.’ De 20-jarige Lander Verschaeren (hij/haar/die) uit Duffel bevestigt: ‘Ze willen wel over ons spreken, maar niet met ons.’

Volgens het Grondwettelijk Hof hebben non-binaire personen het recht om het geslacht in hun geboorteakte aan te passen. Wie over Twitter scrollt, zal merken dat een ‘X’ op de identiteitskaart geen gelijkwaardigheid of tolerantie garandeert. Zo post de 18-jarige Boran Verstraete (hij/hem) uit Tienen in december 2019 foto’s op Twitter waarin hij een rokje draagt. Bij de illustraties vermeldt Verstraete dat hij het fijn zou vinden dat dit soort kleding voor alle genders genormaliseerd wordt. Tal van mensen zijn het daar niet mee eens, want er volgt een grote stroom homofobe reacties.

Commentaren als deze komen niet alleen van de zogenaamde internet trolls. Ook machtsfiguren als N-VA-politicus Theo Francken tweeten regelmatig over hoe abnormaal ze dit vinden. Vorig jaar vroeg hij zich bij een reclame rond mannenlingerie af of ‘de wereld doordraait nu mannen hun wenkbrauwen epileren en zich schminken.’ Volgens hem wordt er ‘disproportioneel veel aandacht gegeven aan een marginaal verschijnsel waar 99% van de mannen geen boodschap aan heeft.’

‘Door kenmerken van onze identiteit te zien als bediscussieerbare feiten, dehumaniseer je ons compleet’ bevestigt de 20-jarige Elias Moyson uit Herentals (hij/hem): ‘We worden gespreksonderwerpen in plaats van mensen. Het vergt weinig moeite om dan te zien hoe iemand de stap naar geweld gezet.’

Uit de scholierenenquête die çavaria, een Vlaamse belangenvereniging voor holebi’s, in 2017 afneemt, blijkt dat meer dan veertig procent van de 484 ondervraagde LHTBI+-scholieren te maken kreeg met verbaal geweld vanwege hun genderexpressie. Zes procent werd om diezelfde reden al in elkaar geslagen. Daarnaast kreeg een tiende van de ondervraagden te maken met negatieve opmerkingen van leerkrachten. Iets meer dan de helft van de leerlingen heeft die incidenten ook gemeld bij het schoolpersoneel. Daarvan geeft slechts veertig procent aan dat het personeel goed reageerde op hun melding. Twintig procent van de LHBTI+-leerlingen miste op zijn minst één dag school omdat ze zich onveilig voelden. Zes procent miste zelfs vier of meer dagen in dezelfde maand.

Heteroseksuele norm

Henny Bos (zij/haar), genderprofessor aan de Vrije Universiteit Amsterdam, vindt een verklaring voor deze negatieve attitude naar LHBTI+ers toe in de heteronormatieve samenleving: ‘Onze gemeenschap ziet binaire heteroseksualiteit als de normale gang van zaken. Men gaat er dus van uit dat een seksuele of romantische relatie het best past tussen twee personen van het tegengestelde geslacht. Elke mogelijke afwijking ten opzichte van deze norm bekijkt de grote menigte met verbazing. Dat resulteert vaak in stereotiepe veronderstellingen die mannen en vrouwen reduceren tot gefixeerde karaktertrekken.’

Het doorbreken van deze heteronormativiteit ligt echter niet voor de hand. Volgens Atria, het Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis in Amsterdam, zijn de meeste mensen immers gehecht aan die binaire man/vrouw-opdeling. Deze krijgen velen met de opvoeding mee, waardoor dat ze als normaal of natuurlijk aanvoelt. In dit proces spelen ouders, leraren, vrienden, buren, publieke figuren en fictieve personages een rol als voorbeeld of boodschapper. Dat doen ze door enerzijds bepaald gedrag als normaal voor te stellen, en anderzijds bepaalde ideeën af te wijzen. Precies omdat gender zo gelaagd is, is het alomtegenwoordig.

‘Het gebeurt vaak dat journalisten een non-binair persoon interviewen zonder te weten waar dit over gaat’, besluit Gieghase: ‘De media hebben een groot effect op het denkpatroon van mensen, maar als ze hier op de foute manier mee omspringen dan gaat dit niet op een juiste manier veranderen. Ik weet dat het moeilijk is want de meeste verdienmodellen rekenen op clicks, maar als het om een persoonlijk verhaal gaat, is het niet oké om de titels of koppen compleet uit hun context te rukken. Consulteer daarom mensen die ervaring hebben met gevoelige onderwerpen en laat hen de teksten nalezen. Als non-binair persoon kan ik vanuit mijn eigen ervaringen spreken.’

Door Florian Saerens

* Non-binaire personen voelen zich vaak oncomfortabel bij de binaire hij/zij, hem/haar en zijn/haar voornaamwoorden. Ze verkiezen de gender-inclusieve die, hen en hun.