Zit er een wiskundig kritische geest in de boekentas van de (toekomstige) leerkracht kleuteronderwijs?

Ons onderzoek heeft een tweeledig doel. Enerzijds proberen we inzicht te verkrijgen in de kritische en creatieve bagage van tweedejaarsstudenten kleuteronderwijs tegenover vier wiskundige activiteiten. Anderzijds onderzoeken we met een online enquête hoe leerkrachten kleuteronderwijs hun kleuters laten kennismaken met wiskunde en wat zij als makkelijk en moeilijk ervaren.

Wat heeft een kleuter nodig?

In de literatuur beschrijven onderzoekers uiteenlopende visies over de nodige onderdelen voor het voorbereidend rekenen voor jonge kinderen. Enkel in het boek “Kinderen rekenen – Rekendidactiek voor de lagere school” van de auteurs Deckers M. en Aerts R. vonden we nauwkeurig omschreven definities van de vaardigheden en inzichten die een kleuter nodig heeft om met een voldoende grote basis mee te kunnen met de rekenlessen in het eerste leerjaar.

Wordt het belang van kleuterwiskunde onderschat?

Zijn kleuterleerkrachten zich voldoende bewust van de invloed die zij hebben op de toekomst van hun kleuters? Voorbereidende rekenvaardigheden en -inzichten gericht bijbrengen aan kleuters hangt nauw samen met de prestaties van deze kinderen op latere leeftijd, hun toekomstig werk en loopbaan. Naast de capaciteiten van de individuele kleuter heeft onderzoek aangetoond dat wiskundig succes ook afhankelijk is van de kwaliteit van de gesprekken tussen het kind en de leerkracht.

Voorbereidend rekenen is talig omgaan met kleuters

Een voorwaarde om kwaliteitsvolle gesprekken op wiskundig vlak te voeren met de kleuters is dat de leerkracht beschikt over een goede wiskundige basiskennis. Zo kan hij wiskundige momenten sneller herkennen en begeleiden. Verder heeft hij inzicht nodig in de manier waarop de vaardigheden en inzichten zich ontwikkelen bij kleuters. Hoe beter een leerkracht weet hoe wiskundige vaardigheden en inzichten zich ontwikkelen, hoe beter hij de kinderen naar een wiskundig hoger niveau kan tillen. Het is eveneens de taak van de leerkracht kleuteronderwijs om deze jonge kinderen te begeleiden in hun wiskundig experimenteren/spelen in de andere leergebieden zoals lichamelijke opvoeding, taal, enzovoort. Kiezen leerkrachten kleuteronderwijs voor afzonderlijke activiteiten, dan is het ten zeerste aangeraden om het voorbereidend rekenen te verweven met andere leergebieden, gebaseerd op de interesses van de kinderen. Bijvoorbeeld kinderen in de winkelhoek rekken laten vullen, leegmaken, kopen, verkopen, enzovoort. Doelgericht, betekenisvol en talig omgaan met kleuters levert een beter onderwijsresultaat op.

Waar halen leerkrachten de mosterd en wat doen ze ermee?

Uit een online enquête bij 1000 leerkrachten kleuteronderwijs is gebleken dat 85% van de ondervraagden geen methode voor rekenen hanteert. Het merendeel kiest een leerplandoel en gaat dan op zoek naar geschikt lesmateriaal. Naast commercieel beschikbare wiskundemethoden van uitgeverijen, is er een onnoemelijke hoeveelheid informatie aanwezig op digitale platformen. Leerkrachten dienen in staat te zijn om uit die hoeveelheid aan informatie een goede selectie te maken en deze aan te passen aan de situatie van dat moment. Daarom is het belangrijk dat leerkrachten en toekomstige professionals leren hoe een kritische houding aan te nemen tegenover de gevonden materialen en daarmee creatief aan de slag te gaan. Op creatieve manier de bestaande materialen aanpassen is een belangrijke vaardigheid, gezien de buitengewoon stijgende diversiteit in het onderwijs.

Noodzaak voor de lerarenopleidingen

Kris Van den Branden, Professor aan de KULeuven, vindt dat de lerarenopleidingen ervoor moeten zorgen dat toekomstige leerkrachten de door de overheid opgestelde basiscompetenties kunnen behalen vanuit een voortdurende combinatie van theorie en praktijk. Ze moeten leren hoe ontwikkelingsprocessen verlopen en hoe onderwijs dat leren kan bevorderen. Het is belangrijk dat ze leren om correcte beslissingen te nemen in verschillende onderwijssituaties. Zo leren deze toekomstige professionals dat het niet draait om het afhaspelen van een vast programma maar om het doelgericht aanpassen van onderwijsimpulsen aan de behoeften, signalen, vragen en reacties van de kinderen. Studenten van de opleiding ‘Educatieve bachelor in het onderwijs: kleuteronderwijs’ hebben daarom nood aan een grondige voorbereiding op het latere werkveld, waarbij het beleid een prioriteit maakt van wiskunde op kleuterniveau.

Resultaten van het onderzoek

Studenten

Een kritische houding aannemen tegenover bestaande wiskundige activiteiten vereist een grondige wiskundige basiskennis. Echter niet elke student komt even sterk voor de dag als het om wiskundige inhouden gaat. Toch kan de gemiddelde student bestaande wiskundige activiteiten behoorlijk kritisch beoordelen en creatief verwerken doorheen de andere leergebieden waaronder beeld, media, techniek, lichamelijke opvoeding, enzovoort. Afhankelijk van activiteit tot activiteit voelen de studenten kleuteronderwijs zich sterk genoeg om op het vlak van de te gebruiken materialen een bewuste keuze te maken en aanpassingen te doen die zich binnen de belevingswereld van de kinderen situeren. 49 studenten (80,3%) zijn zich ervan bewust dat ze de activiteiten moeten aanpassen om zowel de rekenbegrippen als de denkstrategie te laten verwoorden door de kleuters.

Leerkrachten kleuteronderwijs

Net als bij de studenten stellen we vast dat niet alle leerkrachten inhoudelijk even sterk zijn. Jonge leerkrachten spelen vaker in op meer aspecten van de wiskundige initiatie dan hun oudere collega’s. Bijna alle leerkrachten verweven wiskundige initiatie met andere leergebieden maar ze vinden het moeilijk om spontaan in te spelen op conservatie-inzicht. Om spontaan te kunnen inspelen op de kleuters moeten de leerkrachten de kleuters nauwkeurig observeren in hun spel- en experimenteergedrag. Door deze nauwgezette observaties kunnen zo goed als alle leerkrachten de wiskundige noden van de kleuters vaststellen en hierop ingaan.

Op vijf leerkrachten na gaat iedereen op zoek naar lesideeën of materiaal op digitale platformen om hun activiteiten te ondersteunen – Pinterest is de topper. De leerkrachten geven aan dat ze activiteiten, afkomstig van digitale platformen, meer aanpassen dan activiteiten op de markt gebracht door een uitgeverij.

Zo goed als alle ondervraagde leerkrachten vinden het leuk om aan wiskundige initiatie te doen maar slechts 21 van alle geënquêteerden vinden het zeer gemakkelijk.

Toekomstperspectief van kleuters?

Om leerkrachten kleuteronderwijs bewust te maken van de draagwijdte van hun wiskundeonderwijs, is een kwaliteitsvolle begeleiding door enerzijds in de eerste plaats de directeur van de school en anderzijds de pedagogische begeleidingsdienst van de verschillende onderwijsnetten belangrijk. Een deskundig en inhoudelijk gestuurd coaching- en vormingsaanbod voor de leerkrachten kleuteronderwijs is een mogelijke oplossing om tot een degelijke basis voor rekenkundig inzicht te komen.