Zwerfvuil aan zee, terug naar de bron

Een wandeling op het strand, met je voeten in het zand. Wat een zalig gevoel… Tot je weer eens afval ziet liggen of je er zelfs aan bezeert. Zwerfvuil op het strand en op de slipways (voetnoot 1) in de haven is vandaag de dag niet meer weg te denken. Maar waar komt dat afval nu eigenlijk vandaan? Wie is met andere woorden de schuldige?

De term “plasticsoep” is welbekend bij iedereen die de actualiteit ietwat opvolgt. Zwerfvuil in de zeeën en oceaan vormt dan ook een wereldwijde problematiek. Naar schatting bevindt zich 270 kiloton plastic zwerfvuil (dit is de meest persistente soort afval) in het mariene milieu en hier komt jaarlijks zo'n 8 miljoen ton plastic bij.

Er is reeds veel gekend over de hoeveelheden, locaties en types marien zwerfvuil en strandafval. Bij dit onderzoek werd echter getracht om te bepalen waar het afval specifiek vandaan komt. Daarnaast behelst dit eindwerk een van de zeldzame pogingen om via labels en opschriften op gevonden afvalitems, nog beter de oorsprong te achterhalen.

Locaties en methode

Voor deze studie verzamelde de onderzoekster zwerfvuil in de haven, de binnenhaven en op het Oostelijke strand van Oostende (figuur 1). Daarnaast werd ook afval verkregen van een Proper Strand Loper (voetnoot 2). Het verzamelde/gekregen zwerfvuil werd geanalyseerd op basis van materiaalsoort, recycleerbaarheid, OSPAR-categorie (voetnoot 3), relatieve ouderdom en aanwezige labels en opschriften (voorbeelden hiervan zijn logo’s, productieplaatsen, houdbaarheidsdatums, iconen…). Via het internet ging de onderzoekster op zoek naar merken en productieplaatsen die aan deze labels en opschriften gelinkt konden worden.

Vervolgens werd elk item gekoppeld aan een of meerdere oorsprongstype(s). De gebruikte oorsprongstypes zijn: toerisme, visserij (incl. recreatief), aquacultuur (voetnoot 4), offshore activiteiten, bouw en industrie, evenementen, algemeen (voeding, textiel, sanitair, medisch, varia) en niet identificeerbaar. Items met labels en opschriften, werden bij deze stap in het onderzoek tweemaal ingedeeld. Een 1e keer zonder rekening te houden met de aanwezige labels en opschriften, en een 2e keer waarbij dit wel werd gedaan.

In totaal werden zo’n 3000 zwerfvuilitems verzameld en onderworpen aan de analyse en verdere oorsprongsopdeling.

Figuur 1: Aanduiding staalnamelocaties op havenkaart van Oostende (naar Port of Oostende, 2019)

Het gevonden afval

Uit de analyse van het verzamelde afval zijn enkele duidelijke resultaten gekomen. Zo waren gemiddeld 89% van de items vervaardigd uit kunststof. Daarnaast blijkt dat slechts een kleine fractie van het gevonden afval in aanmerking komt voor recyclage onder de huidige normen (gemiddeld 8%).

In een verdere stap van het identificatieproces werd gekeken naar de verdeling van de afvalitems in de OSPAR-categorieën. Vooral touwtjes en allerlei koord- en netmateriaal blijken talrijk vertegenwoordigd. Uit de resultaten blijkt gemiddeld 35% van de items onder de categorie touwtjes en koord te vallen. Dit soort items waren het talrijkst in de binnenhaven. Daarnaast werden ook heel wat willekeurige stukken kunststof gevonden op de locaties (gemiddeld 30%). Dergelijke items werden het meest gevonden in de haven en het minste in de binnenhaven.

Impact labels en opschriften op oorsprongstypes

Van alle items kon gemiddeld 43% niet aan een specifiek oorsprongstype gelinkt worden, het percentage van dergelijke items is het hoogst in de haven. Gemiddeld 42% van de items kon dan weer in verband gebracht worden met de visserij- en offshore activiteitensector, deze items werden het meeste gevonden in de binnenhaven.

Op 11,5 % van de items werden labels en opschriften gevonden, hiervan bleek 7% voor een betere oorsprongstracering te zorgen. Van deze 7% heeft 5,7% betrekking op de voedingssector (o.a. koekpapiertjes, drankverpakkingen, voedselverpakkingen…) (figuur 2).

Figuur 2: Schematische voorstelling van de (eventueel) gevonden labels en opschriften en hun meerwaarde van alle verzamelde en geanalyseerde zwerfvuilitems

Wat nu met de resultaten?

Het eindwerk draagt bij tot de invulling van een groot kennishiaat (voetnoot 5) over de mogelijke bronnen en afkomst van marien zwerfvuil in Vlaanderen. De resultaten uit het rapport bieden immers de 1e inzichten in de afkomst van zwerfvuilitems vanop het strand en vanuit de haven van Oostende. De nieuwe informatie biedt perspectieven voor toekomstige onderzoeks- en innovatieprojecten, en kan tevens door beleidsmakers en organisaties geraadpleegd worden om toekomstige maatregelen op te baseren.

Het kan zeker nuttig zijn om dit onderzoek te herhalen in de haven, binnenhaven en op het strand van Oostende (bijvoorbeeld elk seizoen) om op die manier een vollediger beeld te krijgen over de oorsprong van het zwerfvuil doorheen het jaar. Ook het onderzoek herhalen op andere locaties kan nuttig zijn om een beeld te krijgen van de oorsprong van het aanwezige zwerfvuil. De gevonden resultaten tonen aan dat het een meerwaarde is om tijdens toekomstige onderzoeken meteen rekening te houden met de aanwezige labels en opschriften.

Hopelijk brengt dit onderzoek ons een stapje dichter bij een toekomst waarbij we allen kunnen zeggen: “Een wandeling op het strand, met je voeten in het propere zand. Wat een zalig gevoel…”

Voetnoten:

1 – Een slipway is de plaats in een haven waar boten in het water gelaten kunnen worden.

2 – De Proper Strand Lopers is een initiatief van een groep vrijwilligers die mensen aansporen om zwerfvuil op het strand op te rapen en te deponeren in de vuilbak. De groep werkt met behulp van een Facebookpagina waar de vrijwilligers foto’s kunnen plaatsen van het geraapte zwerfvuil. Op deze manier stimuleert men andere Proper Strand Lopers om ook afval te gaan rapen.

3 – OSPAR is een samenwerking tussen 15 regeringen en de Europese Unie om het mariene milieu in het noordoostelijke deel van de Atlantische Oceaan te beschermen. Deze samenwerking leverde het rapport Guideline for Monitoring Marine Litter on the Beaches in the OSPAR Maritime Area op die een opdeling van de soorten zwerfvuil die gevonden kunnen worden op stranden omvat. Deze manier van indelen is tot heden een van de meest gedetailleerde die uitgevoerd worden.

4 – Aquacultuur is het kweken van aquatische organismen en waterplanten zoals vissen, mosselen, garnalen, algen… in vijvers, bassins of kweekinstallaties op zee.

5 – Een kennishiaat is een tot op heden niet onderzocht element, met andere woorden de ontbrekende informatie.