Tripadvisor voor de Vlaamse kinderopvang?

Via een beleid van ‘actieve openbaarmaking’ wil de overheid de inspectieverslagen van de Vlaamse kinderopvangvoorzieningen online ter beschikking stellen voor iedereen. Van dergelijke online publicatie van inspectieverslagen wordt vaak aangenomen dat het leidt tot een verbetering van de kwaliteit. Kunnen we er op basis van de wetenschappelijke literatuur van uitgaan dat die voorspelling ook zal gelden voor onze Vlaamse kinderopvangsector?

Zorginspectie

In Vlaanderen draagt de overheid de eindverantwoordelijkheid voor een toegankelijke, betaalbare en kwaliteitsvolle kinderopvang. Het toezicht door een inspectiedienst vormt één van de essentiële pijlers om over de vervulling van deze verantwoordelijkheid te waken. Via onaangekondigde bezoeken inspecteert Zorginspectie het hele jaar door de kwaliteit van zorg in de Vlaamse kinderopvangvoorzieningen. In een inspectieverslag wordt vervolgens weergegeven in hoeverre de opvang voldoet aan de geïnspecteerde regelgeving.

Passieve openbaarheid

Dit inspectieverslag moet Kind & Gezin toelaten te beslissen over eventuele gevolgen van een inspectie, bv. de schorsing van de vergunning. Anderzijds moet het verslag de geïnspecteerde voorziening in staat stellen de vastgestelde tekortkomingen weg te werken om zo de kwaliteit van de dienstverlening te verbeteren. In het kader van openbaarheid van bestuur is Zorginspectie ook verplicht om de inspectieverslagen ter beschikking te stellen van iedereen die daar om vraagt. Deze praktijk van het opvragen van inspectieverslagen staat bekend als “passieve openbaarheid “en kent jaar na jaar een gestage groei.

Actieve openbaarmaking

Deze passieve openbaarheid van de inspectieverslagen sluit elke dag minder aan bij de maatschappelijke verwachtingen en de technologische mogelijkheden van deze tijd. Binnen andere sectoren werd dan ook al de stap gemaakt van “passieve openbaarheid” naar “actieve openbaarmaking”. Bij deze actieve openbaarmaking worden de inspectieverslagen voor iedereen vrij op het internet geplaatst. Zo staan bijvoorbeeld de inspectieverslagen van Vlaamse ziekenhuizen al sinds 2015 gewoon op de website van Zorginspectie. De beleidsnota 2019-2024 van bevoegd minister Beke laat ondertussen alvast weinig ruimte voor twijfel: de online publicatie van de inspectieverslagen van de Vlaamse kinderopvang komt er aan.

Kwaliteitsverbetering?

Een fundamenteel verschil tussen beide vormen van openbaarheid is dat van actieve openbaarmaking vaak wordt verondersteld dat ze leidt tot een verbetering van de kwaliteit in de betrokken sector. De verwachting is immers dat het online publiceren van de inspectieverslagen de individuele voorzieningen zou stimuleren om te streven naar kwaliteitsverbetering waardoor de zorgkwaliteit van de hele sector er uiteindelijk op vooruitgaat. De centrale vraag die in de masterproef wordt behandeld is hoe dit kwaliteitsverbeterend effect van de online publicatie van inspectieverslagen wordt beschreven in de literatuur.

Vier mechanismen

Op basis van literatuurstudie worden in de masterproef 4 mechanismen onderscheiden waarlangs de actieve openbaarmaking van inspectieverslagen kan leiden tot een verbetering van de kwaliteit. Vertalen we deze mechanismen naar de specifieke context van onze Vlaamse kinderopvang, dan wordt snel duidelijk dat de verhoopte kwaliteitsverbetering geen gegarandeerde uitkomst is. Aan elk van deze werkingsprincipes hangen namelijk specifieke voorwaarden, beperkingen en soms ook risico’s.

Reputatie

Het eerste mechanisme is dat van de zorg van de voorzieningen voor een goede reputatie. Hierbij blijkt de reputatieschade van een negatief inspectieverslag vooral door kleine voorzieningen als demotiverend te worden ervaren. Hiertegenover staat de uitgesproken kleinschaligheid van ons Vlaams kinderopvanglandschap: 63% van de voorzieningen ofwel 28% van de kinderopvangplaatsen situeren zich bij de gezinsopvang waar 1 enkele onthaalouder zich in de eigen woning ontfermt over maximum 8 kinderen.

Marktwerking

Een tweede manier waarop online inspectieverslagen tot kwaliteitsverbetering kunnen leiden is via het marktmechanisme waarbij ouders kiezen voor de beste voorzieningen op de markt en onderlinge competitiviteit zorgt voor de rest. Voldoende aanbod en reële keuzemogelijkheden zijn hierbij essentieel. Elk jaar opnieuw wordt echter vastgesteld dat er ondanks de systematische uitbreidingsrondes op veel plaatsen in Vlaanderen nog steeds wachtlijsten bestaan.

De ouder als toezichthouder

Als derde werkingsprincipe is er de assertiviteit van de ouders bij ondermaatse inspectieverslagen van hun kinderopvang. Grootschalig en heel recent onderzoek in onze eigenste Vlaamse kinderopvangsector toont echter aan dat er geen enkel verband bestaat tussen de subjectieve evaluatie van de kwaliteit door de ouders en de objectieve evaluatie door de onderzoekers. De conclusie van de onderzoekers van de universiteiten van Gent en Leuven luidt dan ook dat men van ouders niet mag verwachten dat zij enige verantwoordelijkheid opnemen in de bewaking van de pedagogische kwaliteit van hun kinderopvang.

Strategisch gedrag

Het vierde mechanisme is tot slot het strategisch gedrag waarbij de geïnspecteerde voorzieningen hebben geleerd waarover wordt gerapporteerd en zich op die elementen gaan fixeren. Dit pervers leereffect wekt enkel maar de schijn van een verbetering van de kwaliteit, zonder dat daar effectief sprake van is. Problematisch wordt het wanneer de ‘moeilijke’ gevallen hierbij systematisch uit de opvang worden geweerd om op papier het best mogelijke resultaat te bekomen.

Eén gemene deler

Op basis van de gepresenteerde inzichten over deze 4 mechanismen worden in de masterproef enkele praktijkgerichte discussiepunten naar voor geschoven. Hiermee kan Zorginspectie doelgericht aan de slag om de kwaliteitsverbeterende eigenschap van de actieve openbaarmaking effectief te benutten.

Naast vele en heel uiteenlopende verschillen vertonen deze mechanismen immers ook 1 fundamentele gelijkenis: hun werking berust volledig op de kennis van de burger van de inhoud van die inspectieverslagen. Geen enkel mechanisme werkt als de kennis niet bij de burger is geraakt. Die kennis raakt uiteraard niet vanzelf bij de burger.

Vindbaarheid

Een doordachte aanpak rond de vindbaarheid van de inspectieverslagen is m.a.w. primordiaal. Zaaks is om bij deze vindbaarheid te redeneren vanuit het perspectief van de burger, niet vanuit een logica van de overheid. De evidente vraag is of een publicatie van de inspectieverslagen op de website van Zorginspectie de meest aangewezen piste is?

Betekenis

Eenmaal de drempel rond de vindbaarheid van de verslagen is overwonnen, moet dit verslag de burger ook nog eerst toelaten om er betekenis aan te geven alvorens hij/zij er iets mee kan doen. Deze cruciale kwestie gaat over de vorm waarin de inspectieverslagen zullen worden gepubliceerd. Blijft dit de tekstvorm waarin de verslagen tot nu werden opgesteld voor Kind & Gezin of hebben wij uit de coronacrisis ook iets geleerd over bijvoorbeeld symbolen en kleurcodes?