‘Gezeik!’, ‘Propaganda!’, ‘Leugens!’: Overspoelen anti-factcheckcomments de Facebookpagina’s van Vlaamse kwaliteitskranten?

Elke dag passeren honderden tweets, Instagramposts en nieuwsberichten de revue. We lezen ze, denken er het onze van, en scrollen verder. Met z’n allen zijn we ons ervan bewust dat in die stroom aan informatie ook desinformatie een plaats krijgt. Factchecking probeert die trend wereldwijd terug te dringen, maar in België zijn we niet mals voor de ‘arbiters van de waarheid’. Komen anti-factcheckcomments veel voor? En welke argumenten staan erin?

Wantrouwen

Sinds de jaren zeventig is het vertrouwen in de media afgenomen. Dat komt door de groeiende sensatiezucht van de media: ze willen niet langer alleen relevante, invloedrijke stukken brengen, maar ook hun clicks de hoogte zien in gaan. Dat dat soms ten koste van hun kwaliteit gaat, nemen ze erbij. Ook zien we de politiek en de media steeds meer als onderdelen van hetzelfde spel. Door zulke veranderingen in het medialandschap, vertrouwen we de mainstreamberichtgeving minder. En ook factchecking als specifiek journalistiek genre ontsnapt niet aan ons wantrouwen.

Sociale media

De laatste decennia onderging het Vlaamse medialandschap enorme veranderingen. De sociale media hebben daar een belangrijke rol in gespeeld en doen dat nog steeds.

Enerzijds heeft de aanwezigheid van Vlaamse mainstreammedia op verschillende socialemediaplatformen ervoor gezorgd dat die platformen al een tijdje deel uitmaken van het nieuwsconsumptiepatroon van de Vlaming. Daar zijn heel wat voordelen aan verbonden, maar toch ook een groot nadeel: het ‘vrije’ karakter van socialemediaplatformen maakt het bijzonder gemakkelijk om desinformatie bijna ongehinderd de wereld in te sturen. Daarom maken onder meer Vlaamse nieuwsmedia nu meer dan ooit gebruik van factchecking.

Anderzijds kunnen nieuwsgebruikers dankzij de sociale media snel en gemakkelijk openlijk kritiek uiten op specifieke factchecks of factchecking in het algemeen. Zo verwijten ze factcheckers onder meer dat hun factchecks niet zouden kloppen en dat ze niet onpartijdig, objectief en/of onafhankelijk zouden berichten.

Doel en corpus

Het doel van het onderzoek was om een beeld te krijgen van het anti-discours dat nieuwsgebruikers gebruiken om over het journalistieke genre factchecking te spreken. Concreet focust het onderzoek zich op wat voor kritiek nieuwsgebruikers in Facebookcomments uiten op de factchecks van Vlaamse kwaliteitskranten en de mate waarin en de manier waarop ze die onderbouwen. Er werd al heel wat onderzoek uitgevoerd naar factchecking, de publieke opinie erover en de kritiek erop, maar eigenlijk zo goed als uitsluitend in bepaalde landen, zoals het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Omdat zulke onderzoeken over de Belgische context nog ontbraken, focust dit onderzoek op de anti-factcheckkritiek van nieuwsconsumenten op de factchecks van Vlaamse kwaliteitskranten.

De basis van het onderzoek is een kwalitatief-kwantitatieve inhoudsanalyse van 347 anti-factcheckcomments onder veertien factchecks van De Morgen en De Standaard.

Resultaten

16,7 procent van de geanalyseerde Facebookcomments onder de veertien factchecks was anti-factcheckgeoriënteerd. Het idee dat zulke comments alleen in de commentaarsecties van stukken van populaire kranten voorkomen, klopt dus niet.

Ten eerste bestudeert het onderzoek wat voor anti-factcheckkritiek nieuwsgebruikers uiten. Op basis van de inhoudsanalyse worden hun anti-factcheckargumenten ondergebracht in zes categorieën. Tot de grootste groep behoren de anti-factcheckreacties die beweren dat er in factchecks leugens, halve waarheden en gedateerde, foute of onbetrouwbare informatie staat. De anti-factcheckreacties die de partijdigheid, onduidelijkheid, irrelevantie, angstzaaierij en sensatiezucht van factcheck(er)s noemen, behoren tot de vijf andere categorieën. Ten tweede wordt op basis van De Hiërarchie van Onenigheid van Paul Graham (2008) nagegaan in welke mate en hoe nieuwsconsumenten hun anti-factcheckargumenten in Facebookreacties onderbouwen. Het vaakst spreken ze aan op toon, maar ook gebruiken ze tegenargumenten, beledigingen, ad hominem-aanvallen en spreken ze tegen.

Relevantie

Inzicht krijgen in hoe nieuwsconsumenten naar factchecking kijken en waarom, kan interessant zijn voor onder andere Vlaamse nieuwsorganisaties. Als ze meer weten over de meningen en de punten van kritiek van nieuwsgebruikers, kunnen ze daaruit leren en daarop inspelen, bijvoorbeeld door hervormingen door te voeren. Die veranderingen zouden de publieke opinie over factchecking kunnen verbeteren en de kritiek erop kunnen verminderen. Dit onderzoek is dus relevant voor het Vlaamse medialandschap van vandaag en morgen.