Een geesteszieke die een misdaad pleegt. Kan de Belgische Justitie ontoerekeningsvatbaarheid bestraffen?

“What mental health needs is more sunlight, more candor, and more unashamed conversation.” – Glenn Close. 

In  theorie

In verschillende gevallen is dit mogelijk, waaronder de gevallen van geesteszieken. Dergelijke personen zullen normaal worden geïnterneerd in plaats van in de gevangenis te worden geplaatst. De nadruk zal liggen op de behandeling van de ziekte en het uiteindelijke doel is sociale re-integratie. Dit is heel anders dan het disciplinaire regime dat in de gevangenis wordt toegepast.

Belgische realiteit

Helaas stemt de bovenstaande paragraaf overeen met de theorie, met onze wetteksten, maar niet met de praktijk en de realiteit van de geesteszieken in België. Zij hebben geen toegang tot de zorg die zij nodig hebben en worden in gevangeniscellen geplaatst bij gebrek aan een adequate infrastructuur. Na meerdere veroordelingen door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens begint ons land geleidelijk instellingen op te richten die bevorderlijk zijn voor internering. De twee nieuwe centra voor forensische psychiatrie, het ene in Gent en het andere in Antwerpen, zijn de vrucht van het werk dat België op het gebied van internering is begonnen. Dit jaar heb ik het geluk stage te kunnen lopen bij de hoofdgriffier van een van deze centra, het FPC Antwerpen na het schreven van deze onderzoekswerk.

Internering

Internering is een maatregel om het individu en de samenleving te beschermen. Het rechtskader voor internering is de wet van 5 mei 2014 betreffende de internering van personen. Deze wet is echter niet rechtstreeks in werking getreden. Aanvankelijk werd een deel van dit wetsontwerp door het Grondwettelijk Hof vernietigd. Vervolgens is zij bij de wet Potpourri III gewijzigd en pas op 1 oktober 2016 in werking getreden. Internering wordt in de Belgische wetgeving als volgt gedefinieerd:

“De internering van personen met een geestesstoornis is een veiligheidsmaatregel die er tegelijkertijd toe strekt de maatschappij te beschermen en ervoor te zorgen dat aan de geïnterneerde persoon de zorg wordt verstrekt die zijn toestand vereist met het oog op zijn re-integratie in de maatschappij. Rekening houdend met het veiligheidsrisico en de gezondheid van de geïnterneerde persoon zal hem de nodige zorg aangeboden worden om een menswaardig leven te leiden. Die zorg is gericht op een maximaal haalbare vorm van maatschappelijke re-integratie en verloopt waar aangewezen en mogelijk via een zorgtraject waarin aan de geïnterneerde persoon telkens zorg op maat aangeboden wordt.” 

Iemand die de wet heeft overtreden, wordt slechts onder drie cumulatieve voorwaarden geïnterneerd.

• De eerste voorwaarde is dat de betrokkene een misdrijf of overtreding heeft begaan waardoor de fysieke of psychische integriteit van een derde is geschaad of bedreigd.
• De tweede voorwaarde is dat de betrokkene op het tijdstip van de rechterlijke beslissing moet lijden aan een geestesziekte die zijn onderscheidingsvermogen opheft of ernstig aantast.
• De laatste, derde voorwaarde is dat het gevaar bestaat dat het individu opnieuw begint.

De rechter heeft de beoordelingsbevoegdheid met betrekking tot het letsel of de bedreiging van de fysieke of psychische integriteit van het slachtoffer, hij zal zijn beslissing moeten motiveren. Alvorens zijn beslissing te nemen, moet een psychiatrische expertise worden uitgevoerd op de beschuldigde.

Werkwijze

Om dit probleem op een rigoureuze manier te benaderen, heb ik gebruik gemaakt van de methode van Maastricht. In feite dit is de "zevenstappenmethode", een methode "om problematische taken op een gestructureerde manier aan te pakken. Deze problematische taken kunnen worden geplaatst in het kader van probleemgestuurd onderwijs, volgens het model van Maastricht."

- Kristel Mary Shannon