Treden de Syrische Koerden in de voetsporen van de Mexicaanse Zapatistas?

Na een eeuwenlange strijd voor vrijheid en erkenning zijn de Syrische Koerden erin geslaagd om op eigen krachten een uitzonderlijk egalitair en democratisch project op poten te zetten in het patriarchale Midden-Oosten. In deze nieuwe samenleving, genaamd Rojava, gebeuren belangrijke beslissingen van beneden af en wordt iedereen gelijk betrokken bij het beslissingsproces. Opmerkelijk is dat Rojava aanzienlijke parallellen vertoont met een heel wat volwassener project van de Zapatistas in Mexico. In 1994 is een groot deel van de inheemse bevolking in het zuiden samen met de anti-neoliberale stedelingen op eigen krachten een nieuw maatschappijmodel beginnen uitbouwen na decennialange miskenning van de Mexicaanse regering. Maar terwijl de Zapatistas in Mexico al lang de wapens hebben neergelegd, zijn de Koerden in Rojava de dag van vandaag nog steeds aan het strijden voor de overleving van hun alternatieve maatschappij. Treden de Syrische Koerden in de voetsporen van de Zapatistas?

Terwijl de burgeroorlog in Syrië verder woedt is tegen alle verwachtingen de proto-staat Rojava ontstaan. Rojava is de benaming voor het de facto autonome gebied dat bestaat uit drie kantons in Syrië: Kobani, Afrin en Cizir. In juli 2012 zijn de Koerden erin geslaagd geweldloos de controle te verkrijgen over het gebied. Dit onder leiding van de partij PYD (Partiya Yekîtiya Demokrat, ofwel de Democratische Unie Partij), de grootste plaatselijke macht. De politieke visie van de PYD impliceert het versterken van de positie van de maatschappij ten opzichte van die van de staat op basis van actieve burgerschap en zelfbestuur. De proto-staat staat onder enorme druk van alle kanten. Zowel Turkije, IS, de regering in Syrië en de oppositie vormen een bedreiging voor de overleving van het experiment.

20 jaar eerder en op een ander continent kwamen op 1 januari 1994, de dag van de inwerkingtreding van de Noord-Amerikaanse Vrijhandelsovereenkomst (NAFTA), ongeveer 5000 rebellen van het EZLN (Ejército Zapatista de Liberación Nacional, ofwel het Zapatistisch Nationaal Bevrijdingsleger) uit de Lacandón Jungle in Chiapas in opstand. Na 10 jaar clandestiene organisatie in hun thuisbasis in de jungle kwamen ze in opstand om hun onvrede kracht bij te zetten, niet alleen over de NAFTA, maar over alle eerdere neoliberale hervormingen die de leefwereld van de armste inheemse dorpelingen ondermijnden. De vermeende desinteresse van de regering om het leven van de inheemse bevolking te verbeteren resulteerde in het besluit van het EZLN om op eigen houtje hervormingen door te voeren. Ze trokken zich volledig terug uit het publieke zicht om hun eigen scholen en ziekenhuizen op te richten zonder beroep te doen op de overheid. De Zapatistas, vernoemd naar Emiliano Zapata, de symbolische held van de revolutionaire strijd in Mexico, vormden gemeenten die hun eigen autonome bestuursorganen hebben.

De belangrijkste gelijkenis tussen beide revoluties is de sociale en politieke reorganisatie die beide regio’s doormaakten. Net zoals de Syrische Koerden, ambiëren de Zapatistas van Chiapas niet hun onafhankelijkheid maar autonomie en het recht om zichzelf te besturen binnen de grenzen van Mexico. Om deze ambitie te bewerkstelligen gingen ze op zoek naar een bottom-up structuur waarin de beslissingsprocessen zo dicht mogelijk bij het volk gebeuren. Zowel de Koerden in Rojava als de Zapatistas hebben voor hun nieuwe samenleving de mentaliteit dat iedereen hoort deel te nemen aan deze beslissingsprocessen zodat alle groepen van de samenleving en alle culturele identiteiten vertegenwoordigd zijn.

Een tweede opvallende gelijkenis is de focus op gendergelijkheid. Zowel in Chiapas als in Rojava is het creëren van nieuwe genderverhoudingen een fundamenteel onderdeel van de strijd en essentieel in de vorming van een democratische, autonome samenleving. Hoewel men er in Rojava meer in geslaagd is om dit aspect van de ideologie in praktijk om te zetten: daar is de gelijkheid tussen mannen en vrouwen verzekerd in alle vergaderingen, in alle raden en commissies en in alle delegaties. In Chiapas is men er zich van bewust dat vrouwen nog onvoldoende vertegenwoordigd zijn in het besluitvormingsproces.

Vervolgens is een opmerkelijk verschil de rol die de leiders spelen in de beweging. Subcomandante Marcos, een anonieme ‘sub-commandant’ van het EZLN, was in staat om met zijn retorica de strijd van de Chiapanen te bemiddelen zonder de indruk te geven de leider te zijn. Anderzijds is Abdullah Öcalan de onbetwiste leider van de Koerdische beweging. Öcalan staat boven iedereen in de positie van rechtmatige, onfeilbare en onaantastbare rechter. Hij heeft echter geen directe macht aangezien hij sinds 1999 gedetineerd is, toch is er niemand die hem van zijn plaats wil beroven.

Op vlak van economie, gezondheid, onderwijs en gerechtelijk systeem hebben de beide bewegingen zich op een heel gelijkaardige manier georganiseerd. Aan de hand van coöperatieven proberen ze onafhankelijk van de buitenwereld zichzelf te onderhouden zowel in Chiapas als in Rojava. In het onderwijs wordt de traditionele manier van evaluatie, het puntensysteem, achterwege gelaten om plaats te maken voor een meer persoonlijke aanpak. In beide samenlevingen wordt er bovendien minder nadruk gelegd op het effectief verwerven van kennis, maar eerder op een begeleide zelfontplooiing. Op gebied van gezondheidszorg, hebben de Zapatistas en de Koerden hun klinieken, gezondheidscentra en hospitalen georganiseerd van onderuit. In die zin dat gevallen die aan de basis in de communes en gemeenschappen niet opgelost raken, worden doorverwezen naar een volgend niveau. Het gerechtssysteem is zowel in Chiapas als in Rojava gebaseerd op transformative justice. Veroordeelden worden niet gevangen genomen maar moeten aan de hand van gemeenschapsdienst de gemeenschap vergoeden voor hun misdaad. Ook de structuren van het gerechtelijk systeem zijn gelijkaardig in die zin dat conflicten eerst worden opgelost op lokaal niveau.

Het project in Rojava komt voort uit een uitzonderlijk gedachtegoed. Terwijl zij nog niet even veel tijd hebben gehad als de Zapatistas om hun bedoelingen te bewijzen, blijken ze zeer bereidwillig om hun experiment in goede banen te doen leiden. De samenleving van de Zapatistas overleeft al meer dan 20 jaar en tot zover bewandelen de Syrische Koerden hetzelfde pad. Indien ze de nodige lessen trekken uit de ervaringen van de Zapatistas zou dit democratisch experiment al eens kunnen slagen…