Buurtgericht samenleven in een gemeenschappelijke wooncultuur

De huidige toepassing van gemeenschappelijk wonen in Vlaanderen, een trendbreuk of slechts een zinloos vervolg op de individualistische wooncultuur?

Uit onderzoek van Matexi blijkt dat 82% van de Belgen het aspect van de buurt een cruciaal gegeven vindt, terwijl 61% aangeeft dat het sociaal contact dat een buurt biedt de voornaamste beslissingsfactor vormt. Indien men het onderzoek in verband brengt met de collectiviteit als kenmerk van het gemeenschappelijk wonen, kan men stellen dat dit een antwoord biedt op het individualisme, de sociale vervreemding en de anonimiteit wat resulteert in een gevoel van samenhorigheid.

Toch wekt het gemeenschappelijk woonverhaal tot op heden nog steeds een tal van vragen op, want moet elk van deze positieve opvattingen niet tot op een zekere hoogte gerelativeerd worden? De bewoners binnen het gemeenschappelijk woonproject vinden namelijk in het merendeel van de situaties sociale voldoening binnen de grenzen van het project, waardoor het risico op sociale vervreemding van de gemeenschap ten opzichte van de buurt sterk verhoogd wordt. De toepassing van deze woonvormen lijkt dus nog steeds gebaseerd te zijn op het individualistisch denkpatroon van de doorsnee Vlaming. 

Gemeenschappelijke woonvormen als verbindend element

Het is algemeen geweten dat de verschuiving van de individualistische wooncultuur naar de toepassing van alternatieve woonmodellen een noodzaak is binnen de huidige maatschappij. Gemeenschappelijke woonvormen worden volgens deskundigen doorgaans beschouwd als een antwoord op de huidige wooncultuur, daar ze zowel een sociale als functionele meerwaarde bieden binnen de samenleving. Zoals eerder vermeld resulteert de toepassing van gemeenschappelijke woonvormen desondanks, in het merendeel van de projecten, in een introverte inplanting waarbij de buurtbewoners rondom het project quasi sociaal afgesloten worden. Hoe kan de toepassing van gemeenschappelijk wonen in de toekomst als trendbreuk optreden opdat zowel de sociale aspecten binnen als buiten de projectgrenzen in rekening worden gebracht? Als antwoord op deze vraag ging ik binnen deze masterscriptie op zoek naar hoe gemeenschappelijke woonvormen ingepast kunnen worden in de huidige Vlaamse wooncultuur opdat ze een meerwaarde bieden voor de sociale cohesie in een stedelijke omgeving.

Via mijn masterscriptie probeer ik bijkomend het actueel thema omtrent de toepassing van gemeenschappelijke woonvormen in een ander daglicht te plaatsen. Gemeenschappelijke woonvormen, waaronder cohousing en co-wonen, krijgen de dag van vandaag over het algemeen een negatieve connotatie toegeworpen. Ze worden doorgaans vergeleken met gesloten gemeenschappen of kloosters. Vanuit het perspectief omtrent de interactie tussen de buurt en het gemeenschappelijk woonproject wil ik zoveel mogelijk mensen de mogelijkheden van alternatieve woonvormen tonen.

Buurtgericht in stedelijke omgevingen

Gaandeweg het onderzoek zocht ik naar elementen binnen het gemeenschappelijk wonen die de sociale cohesie in stedelijke buurten kunnen bevorderen. Dit deed ik aan de hand van verschillende onderzoeksmethodes. 

Om tot een antwoord op de onderzoeksvraag te komen begon ik in eerste instantie met het onderzoek naar de aspecten binnen de onderzoeksvraag. Deze aspecten werden al snel uitgebreid en hebben geresulteerd in de opstelling van 14 verscheidene parameters met betrekking tot drie niveaus. Zo bespreken de parameters zowel de individuele, gemeenschappelijke als publieke aspecten binnen een buurt om op deze manier het gemeenschappelijk woonverhaal binnen de huidige wooncultuur te vervolledigen. Elk van deze parameters werd naderhand toegepast op de analyse van drie cases aangezien de koppeling tussen theorie en realiteit een belangrijke bouwsteen vormt binnen de discipline van de architectuur. 

De combinatie van deze onderzoeksmethodes heeft geresulteerd in de totstandkoming van een aantal bevindingen. Na grondig onderzoek kan ik concluderen dat de slaagkansen, omtrent de sociale integratie van een gemeenschappelijk woonproject in een stedelijke buurt, verhoogd kunnen worden dankzij de focus op de architecturale aspecten van het project en een open houding van de gemeenschap ten opzichte van de buurt. Zo zal de organisatie van gemeenschappelijke diensten, activiteiten en buurtinitiatieven een meerwaarde kunnen bieden voor het samenhorigheidsgevoel binnen een stedelijke omgeving, maar ook de focus op de fysieke en visuele toegankelijkheid kan het doel tot sociaal contact binnen de buurt verwezenlijken. De voorziening van gedeelde ruimtes met een hybride karakter en een zekere openheid naar de buurt kunnen immers de betrokkenheid van de buurtbewoners bevorderen waardoor de totstandkoming van een ontmoetingsplaats een reëel gegeven wordt.

Sociale connectoren in een bestaande context

Aangezien onderzoek en praktijk binnen de opleiding architectuur nauw met elkaar verbonden zijn is er een sterke link tussen mijn masterscriptie en masterproject zichtbaar. Elke ontwerpbeslissing binnen mijn masterproject vormt met andere woorden een logisch gevolg op deze scriptie met de vorming van een sterk geheel als resultaat.

Het doel van mijn masterproject was het heropleven van het gebied van de Hazelarenlaan dat zich nagenoeg in het centrum van de Banneuxwijk te Hasselt bevindt. De Hazelarenlaan vormt de toegang van de wijk en wordt regelmatig als sluipweg tussen de twee naastliggende steenwegen bestempeld. Deze connectie heeft geresulteerd in het centraal stellen van de auto waardoor de sociale aspecten van een levendige wijk zich op de achtergrond situeren. 

De uitvoering van een grondige analyse omtrent de problemen en potenties heeft geresulteerd in de vorming van een stedenbouwkundig concept. Het doel van dit concept is het creëren van een connectie tussen de achterliggende wijken met het versterken van de sociale cohesie binnen de buurt als resultaat. Deze connectie werd verwezenlijkt door de toepassing van een aantal connectoren die de achterliggende groene zones met elkaar verbinden en op deze manier de straat bereiken. De Hazelarenlaan zal met andere woorden fungeren als een hoofdader waarvan de zijaders als connectoren enkele leefbare zones met elkaar verbinden. Deze connectoren bevatten eenieder een publieke functie die beantwoorden aan de noden. De plaatsing van elk van deze connectoren werd op basis van de analyse van de site op een doordachte manier gekozen opdat deze een meerwaarde zouden bieden voor de bewoners van de omgeving. 

Buurtgericht samenleven

Om een lang verhaal kort te maken: het bundelen van krachten wordt steeds belangrijker. Een betaalbare wooncultuur met sterk heersende buurtgevoelens die de toepassing van verkavelingen en het verder volbouwen van de open ruimte afzweert. Een gemeenschappelijke wooncultuur dewelke een overeenstemming tussen praktische en sociale aspecten realiseert waarin in iedereen zich thuis voelt. Dat is de sleutel tot succes. De tijd dringt.