Een zwaar beroep werkbaar houden? Leer van de leraar!

Hoort ‘leraar’ op de lijst met zware beroepen? Als je de media een beetje volgt, zou je denken van wel: leerlingen hebben geen zin meer om uit te blinken, startende leerkrachten geven er vaak snel de brui aan en hun ervaren collega’s kampen meer dan gemiddeld met burn-out. Maar wat is dan het geheim van leraars die dagelijks met frisse moed voor de klas blijven verschijnen? En vooral: kan iedereen dat leren?

Leerkracht: een knelpunt- en een risicoberoep

De samenleving evolueert aan een hels tempo en de diversiteit neemt razendsnel toe. Scholen staan voor de uitdaging de jongeren van vandaag voor te bereiden op de wereld van morgen. Van leerkrachten wordt verwacht dat ze inpikken op de interesses van hun leerlingen, lesmateriaal aanbieden op maat van de aanwezige voorkennis en helder communiceren met ouders met een steeds meer diverse achtergrond. Het is dus niet zo vreemd dat leerkrachten al eens bezwijken onder de druk en dat het almaar moeilijker wordt om voor bepaalde vakken gekwalificeerde professionals te vinden.

Compassie als sleutel

Hoe komt het dan dat heel wat leerkrachten in gelijkaardige omstandigheden hun energie wel op peil kunnen houden? Eén van de sleutelwoorden is ‘compassie’. Compassie houdt in dat iemand opmerkt dat je het ergens moeilijk mee hebt, dat hij of zij met je meevoelt én op zoek gaat naar manieren om je te helpen. Uit internationaal onderzoek is de voorbije decennia gebleken dat werknemers zich minder vaak ziek melden, sterker geëngageerd en productiever zijn, wanneer ze op moeilijke momenten compassie ervaren op hun werkplek. Soms gaan werknemers gebukt onder moeilijkheden uit de privésfeer, soms zorgt de werkplek zelf voor problemen, bijvoorbeeld als gevolg van reorganisaties of conflicten met collega’s. Compassie kan zich dan weer uiten in een heel spectrum aan helpende acties, van een luisterend oor tot materiële hulp.

Focus op onderwijs

Vreemd genoeg werd in voorgaand  onderzoek omtrent het belang van compassie amper de blik op het onderwijs gericht. Daar wilde Ludwig Peeters met zijn masterproef (Opleidings- en Onderwijswetenschappen) verandering in brengen. Hij stelde een vragenlijst op en liet deze invullen door bijna driehonderd leerkrachten uit het Vlaamse secundair onderwijs. Zo werd duidelijk dat het ook voor deze doelgroep een wereld van verschil maakt of ze meer of minder compassie ervaren vanwege hun collega’s en directie.

Een 7 op 10 voor compassie

De resultaten toonden aan dat leerkrachten gemiddeld genomen veel compassie ervaren vanwege hun naaste collega’s. Met 7 op 10 scoren ze duidelijk hoger dan andere beroepsgroepen in internationaal onderzoek. Directies scoren slechts 5 op 10, maar achter dat gemiddelde gaan grote verschillen schuil. Niet elke leerkracht voelt zich op moeilijke momenten dus even sterk gesteund door de directie, maar de meeste leerkrachten hebben wel collega’s op wie ze kunnen terugvallen.

Wie zich gesteund voelt, meldt zich minder vaak ziek

De vragenlijst bracht naast compassie ook werkstress, welbevinden, burn-out, betrokkenheid bij de school en ziekteverzuim in kaart. Het samenbrengen van die gegevens leverde een aantal opmerkelijke resultaten op. Leerkrachten die veel compassie ervaren op de werkplek, voelen zich beter in hun vel en hebben minder last van burn-out-symptomen. Ze voelen zich ook meer betrokken bij hun school en melden zich opvallend minder vaak ziek: de gemiddelde leerkracht in het onderzoek meldde zich in zes maanden vijf dagen ziek, voor een leerkracht die veel compassie kreeg van zijn of haar collega’s, lag het aantal ziektedagen op 3.5, een verschil van liefst 30 percent! Hier blijkt dus dat niet enkel de relatie met de leidinggevende maar ook die met naaste collega’s een belangrijke factor is in het kader van werkbaar werk.

Compassie als balsem voor stress

Vooral leerkrachten die door werkdruk en klassenmanagment veel stress ervaren, hebben belang bij compassie om hun energie op peil te houden. In de grafiek hieronder wordt de wisselwerking tussen stress, compassie en welbevinden gevisualiseerd. Een leerkracht die weinig of gemiddeld stress ervaart, voelt zich slechts lichtjes beter naarmate hij meer compassie voelt. Maar bij leerkrachten die veel stress ervaren, is het verschil enorm: als ze zelfs maar gemiddeld compassie ervaren vanwege hun collega’s, zit hun welbevinden al op het peil van wie gemiddeld stress ervaart. Maar als ze weinig compassie voelen, zakt hun welbevinden heel diep weg. Leerkrachten die veel stress en weinig compassie ervaren, vormen zo een echte risicogroep: ze zijn de uitputting nabij, voelen zich minder betrokken bij hun leerlingen en melden zich vaker ziek.

Wat scholen kunnen doen

Scholen hebben er dus alle belang bij compassie bij hun leerkrachten te bevorderen. Maar hoe beginnen ze daaraan? Tijd en ruimte creëren is een eerste stap: leerkrachten hebben nood aan echte pauzes, die niet volgestopt worden met extra taken en vergaderingen. Zo ontstaan mogelijkheden om elkaars moeilijkheden op te merken en ernaar te luisteren. Ook een rustige plek ver van het gewoel van leerlingen en het drukke praten van collega’s schept meer mogelijkheden om tot een echt gesprek te komen. Wanneer er nood is aan meer dan een goede babbel, komen leidinggevenden al snel in beeld. Zij kunnen helpen met heel concrete maatregelen. Leerkrachten in het onderzoek spreken bijvoorbeeld over een aangepast werkrooster dat het gemakkelijker maakt om na een periode van ziekte opnieuw te starten. Ook de bereidheid van collega’s om bepaalde taken tijdelijk over te nemen, geeft leerkrachten het gevoel dat ze er niet alleen voor staan.

Zorg versus excellentie?

Wanneer leerkrachten compassie ervaren in de vorm van concrete steun, voelen ze zich echt thuis op school. Hun energie raakt weer op peil en ze kunnen er weer tegenaan. Het belang van die positieve dynamiek kan moeilijk overschat worden: uit onderzoek aan de universiteit van Missouri bleek recent dat de resultaten van leerlingen sterk samenhangen met de mate waarin hun leerkrachten stress en burn-out ervaren. Een school die erin slaagt onder collega’s een klimaat van compassie te creëren, zorgt dus zowel voor het welbevinden van haar leerkrachten als voor de studieresultaten van haar leerlingen. Ook hier is er dus geen tegenstelling maar net een sterk verband tussen zorg en excellentie...