Wantrouwen hypothekeert ziekenhuisnetwerken

Wantrouwen hypothekeert ziekenhuisnetwerken.

Om de organisatie van de gezondheidszorg in België een solide basis te geven, werd in 2015 door toenmalig Minister van gezondheid Maggie De Block beslist dat alle ziekenhuizen in België zich in ziekenhuisnetwerken moeten organiseren. De huidige gezondheidscrisis maakt duidelijk dat er in deze ziekenhuisnetwerken nog heel wat pijnpunten zijn. De knelpunten van de huidige situatie zijn duidelijker dan ooit precies door deze crisis. COVID-19 creëerde zo het momentum én de hoogdringendheid voor de verdere stappen in de hervorming van het ziekenhuislandschap met uitlopers naar de gehele gezondheidszorg. Verschillende actoren uit de ziekenhuizen vragen om het ijzer te smeden nu het heet is.

Dat is de essentie van de scriptie waarmee Ortwin Top en Ann Van den Broeck recent de titel master in het management en het beleid van de gezondheidszorg (KU Leuven) behaalden. Promotor is de bekende prof. gezondheidsrecht Stefaan Callens.

Vier heldere pijnpunten onderscheidt de scriptie.

Ziekenhuisnetwerken die reeds voor de publicatie van de wet in 2019 toenadering gezocht hadden, hebben in deze crisis reeds een beperkt voordeel ondervonden van de grotere schaal van het netwerk en hebben een positieve evolutie ondervonden. De opgelegde startdatum voor de vorming van de ziekenhuisnetwerken enerzijds en de onduidelijkheden van het huidige wetgevende kader anderzijds hebben als gevolg gehad dat ziekenhuizen soms verplicht samengegaan zijn in een netwerk. Ondanks het feit dat in Vlaanderen, in tegenstelling met Brussel en Wallonië, bijna alle ziekenhuisnetwerken erkend zijn (6), mist men hierdoor vaak een constructieve opstart of evolutie in de goede richting. Eén van de respondenten formuleerde het als volgt:

“Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen hetgeen een ziekenhuisnetwerk zou kunnen inhouden mocht het goed doordacht zijn en de actuele concretisering ervan in zijn huidige juridische vorm. De huidige wet is onduidelijk, laat veel te veel ruimte voor interpretatie ook op vlak van erkenningscriteria door de Gemeenschappen (probleem van de zesde staatshervorming).”

De onderzoekers pleiten ervoor dat de federale overheid de mogelijkheid die voorzien is in de huidige wet gebruikt om de doelstellingen van de gestarte ziekenhuishervorming en de beoogde resultaten te verduidelijken.

 Daarnaast is er dringend nood aan de definiëring van de loco- en supra-regionale zorgopdrachten, evenals van de universitaire taken in het algemeen en binnen de netwerken. Kleinere ziekenhuizen verwachtten tijdens COVID te vaak dat grote ziekenhuizen de oplossing zouden brengen. Vooral binnen de universitaire ziekenhuizen gaf dit veel ontevredenheid. De voor deze scriptie gevoerde enquête resulteerde in de suggestie om de universitaire ziekenhuizen buiten de netwerken te houden en hen dus ook slechts een beperkte rol te geven op het vlak van de loco-regionale zorgopdrachten.  Zij zouden eventueel zelfs een apart netwerk van universitaire ziekenhuizen met een aparte financiering kunnen vormen. Hun hoofdtaken zouden onderzoek en ontwikkeling, innovatie en opleiding zijn. Dit vergt verdere studie van de universitaire versus de supra-regionale zorgopdrachten en van de specifieke aspecten van de referentiepunten.

Er moet een financiering uitgewerkt worden die deels ook op niveau van de ziekenhuisnetwerken komt te liggen. Het kader mankeert dat incentives biedt aan een ziekenhuis om delen van hun activiteiten af te geven aan het netwerk. Daarnaast moet die financiering ook de verticale integratie van zorgopdrachten ondersteunen en aldus breder gaan dan enkel de ziekenhuisfinanciering. De onderzoekers sluiten zich aan bij het principe van de ‘schoktherapie’ waarbij een financiering a.d.h.v. bundled payments met focus op resultaten i.p.v. structuren wordt uitgewerkt. De nadruk moet daarbij liggen op financiering van een zorgnetwerk en niet enkel op het klinisch netwerk. Deze hervorming laat toe om de ziekenhuisnetwerken een nieuwe rol hierin te geven en om de verticale integratie met andere zorgactoren in te bouwen.

De hervorming van het ziekenhuislandschap moet samengaan met en afgestemd worden op de andere zorgactoren. Hoewel er een constructieve samenwerking tot stand kwam tijdens de COVID-crisis tussen de ziekenhuizen en de eerste lijn, tekenden zich ook een aantal problemen scherp af. De belangrijkste te vermelden pijnpunten zijn het feit dat ziekenhuisnetwerken geografisch niet overeenkomen met de eerstelijnszones en de complexiteit rond de verdeelde bevoegdheden tussen het federaal niveau en de gemeenschappen. Aansluiting met de eerstelijnszorg en de bredere integratie van de ziekenhuisnetwerken is cruciaal. Vermits zowel het ziekenhuislandschap als de eerstelijnszones ondertussen officieel vorm gekregen hebben in Vlaanderen, is een grondige studie nodig om de mogelijke opties voor een betere afstemming uit te werken. De link met de geestelijke gezondheidszorg mag hierbij eveneens niet vergeten worden. Het doorschuiven van meer ziekenhuisbevoegdheden naar de gemeenschappen is hier dan ook aan de orde.

De auteurs vinden ook dat zorgnetwerken ‘het aspect ziekenhuisnetwerk’ ver overstijgen. Door de knelpunten en de onduidelijkheid overheerst in de sector het wantrouwen, stellen beiden. Om dat te counteren, worden problemen best snel aangepakt. Dat vergt ‘disruptieve innovatie’. “Momenteel,” zo luidt het, “is de insteek wellicht te eenzijdig. De reorganisatie van het zorglandschap ligt primair in handen van de ziekenhuizen. Daarbij ziet de overheid netwerken als drijvende en inspirerende kracht van een nieuw ziekenhuismodel.” Verwijzend naar het Nederlandse voorbeeld menen beide promovendi dat alle partners –inclusief de ziekenhuizen- moeten samenwerken. Pas als die voorwaarde vervuld is, kunnen belangrijke stappen gezet worden naar een geïntegreerde en toekomstbestendige zorg. Ziekenhuisnetwerken maken dan wezenlijk deel uit van performante, waarde-gedreven zorgnetwerken waarin de patiënt en zijn gezondheid centraal staan.

Dit alles vergt ook staatkundig ‘disruptieve’ veranderingen. Daarbij verwijst de scriptie naar een recente beleidsnota van de Gentse prof. em. huisartsgeneeskunde Jan De Maeseneer en naar ‘Juiste Zorg op de Juiste Plek’, een Nederlands document dat het belang van een regionale aanpak onderstreept. Een nieuwe staatshervorming is nodig. Het federale niveau is daarbij enkel nog bevoegd voor het fiscale innen van het budget en het vastleggen van de hoofdobjectieven in de gezondheidszorg. De gewesten krijgen de verantwoordelijkheid om beleid te realiseren en verder te decentraliseren naar regio’s, steden en gemeenten.

Enkel als bovenstaande beschreven knelpunten opgelost worden, zal het wantrouwen niet verder toenemen en kan constructief gebouwd worden aan een kwaliteitsvol en waardegedreven zorgmodel.