Class actions: de collectieve kracht van de consument
Weer een prijsverhoging?
Hoe vaak is het al voorgekomen dat u als consument voelt benadeeld te zijn ten opzichte van een onderneming? Denk aan een plotse verhoging van een energiefactuur, onverwachts hoge opzegkosten bij een fitnessabonnement, of schade die niet wordt vergoed. Een consument had tot voor kort weinig mogelijkheden om hiertegen op te treden: een advocaat in de arm nemen was te duur voor de beperkte schade en zelf verdere stappen nemen geen optie. Gelukkig bestaat er sinds 2014 een nieuwe actiemogelijkheid in België, namelijk de collectieve vordering (ook wel class action of groepsvordering genoemd). Deze term doet sommige lezers misschien denken aan Amerika en de grote rechtszaken daar, maar niks is minder waar. In deze vordering gaat een groep consumenten samen optreden, collectief, voor dezelfde schade tegen dezelfde onderneming. De collectieve vordering is een zeer toegankelijke en enorm nuttig instrument voor de consumenten die worden geconfronteerd met alweer 5 euro extra op die telefoonfactuur. Maar ook voor de ondernemingen is dit een welkome oplossing voor de grote kosten die spelen in een rechtszaak.
Tot hiertoe is er al veel inkt gevloeid over het verloop van de procedure en de technische aspecten, maar nog weinig over het concrete nut van de class action. Mijn doel was om enkele simpele richtlijnen uit te werken op basis waarvan eender wie – consumenten, organisaties, het gerecht en ondernemingen – kunnen evalueren of hun contractueel probleem kan worden opgelost met een collectieve procedure. Dit is gebeurd aan de hand van origineel onderzoek en een hele concrete aanpak aan de hand van bestaande contracten en voorbeelden. Dit is bovendien een zeer actueel thema, aangezien er de laatste tijd verschillende collectieve vorderingen worden ingesteld door Test-Aankoop, onder andere tegen doorverkoopwebsites van concert tickets.
Ik ben akkoord met de algemene voorwaarden
Iedere consument sluit meerdere contracten af, gaande van bijvoorbeeld een contract voor de levering van elektriciteit tot een fitnessabonnement. Deze bevatten vaak vele pagina’s met clausules, al dan niet in een verstaanbare taal. Het is vaak moeilijk om deze steeds in detail te bestuderen, laat staan te begrijpen. Denk maar aan de vele keren dat men verklaart “de algemene voorwaarden te hebben gelezen”, zonder die pagina zelfs maar te openen.
Jammer genoeg schuilen er in deze algemene voorwaarden vaak ook een aantal clausules die onrechtmatig zijn en daardoor nietig zijn. Dit betekent dat de clausules in principe niet mogen worden toegepast, ze zijn dus ongeldig. Een voorbeeld hiervan is een prijsverhoging waarbij de onderneming niet meedeelt dat de consument kosteloos kan opzeggen. In realiteit weet de consument meestal niet dat er onrechtmatige bedingen (clausules) in zijn contract staan en kan er dus ook moeilijk tegen worden opgetreden. Bovendien staat een consument op zichzelf meestal financieel niet sterk genoeg om op te treden tegen een onderneming en is het moeilijk om zelf op zoek te gaan naar lotgenoten.
Samen staan we sterk
De collectieve vordering gaat deze problemen oplossen door het initiatief om op te treden bij een consumentenorganisatie te leggen zoals Test-Aankoop. Deze zal dan een groep consumenten bijeen brengen die allemaal dezelfde schade hebben geleden door hetzelfde contract van dezelfde onderneming. Deze groep kan dan gezamenlijk schadevergoeding krijgen en optreden tegen de onderneming. Test-Aankoop zal dan de kosten voorschieten, de procedure leiden en de lasten van de klassieke procedures overnemen van de consument.
Aangezien de collectieve vordering op dit ogenblik nog maar twee jaar bestaat in België, is er nog geen duidelijkheid over hoe de procedure praktisch zal verlopen en hoe nuttig ze werkelijk zal zijn voor consumenten die schade lijden. In mijn scriptie wordt dan ook besproken in hoeverre de collectieve vordering nuttig is voor de slachtoffers van dergelijke onrechtmatige clausules. De scriptie start met het schetsen van de achtergrond van de wetgeving over de onrechtmatige clausules, en de collectieve vordering. In het volgende deel wordt er wat verder in gegaan op de gemeenrechtelijke vorderingsmogelijkheden, met andere woorden de procedures en stappen die een consument kan ondernemen naast de collectieve vordering. Bij elk van deze wordt er gekeken naar de voor- en nadelen. Het grootste deel van de scriptie kijkt naar het concrete nut van de collectieve procedure voor consumenten. Dit gebeurt aan de hand van het toepassen van de collectieve procedure, door middel van een stap-per-stap bespreking met bestaande clausules uit real-life contracten. Deze clausules worden besproken aan de hand van welke schade ze veroorzaken en kijkt naar wanneer de collectieve vordering al dan niet beter is dan de bestaande procedures. Ten slotte gebeurt er dan een evaluatie waarin criteria worden opgesteld om te bepalen welke vordering het meeste nut heeft voor de consument, maar ook voor de onderneming. Na het lezen van de scriptie zal de lezer dus beter geïnformeerd zijn over de inhoud van contractuele clausules en welke concrete stappen hij kan ondernemen bij onrechtmatigheid. De scriptie geeft dus praktische kennis mee.
Allen daarheen
De conclusie van de scriptie is dat de collectieve vordering niet alleen heel nuttig is voor de consument, maar ook voor de ondernemingen, het gerecht en voor Test-Aankoop. Het is een heel toegankelijk systeem met groot nut in gevallen van onrechtmatige clausules in het consumentenrecht. Het is dan ook tijd dat het systeem meer en meer ingeburgerd geraakt, waaraan ik met mijn scriptie hoop bij te dragen.
