De Dionysische roes in het hedendaags concertwezen.

Live muziek en de roes: de Griekse tragedie als voorvader van het hedendaagse concertwezen

Het beleven van een live concert is een erg aparte ervaring. Wanneer je met een grote groep mensen een moment deelt van pure extase, waarbij iedereen even op dezelfde golflengte lijkt te zitten, kun je zeker spreken van iets unieks. Dit soort van sociale belevenis lijkt iets nieuws te zijn, dat slechts sinds enkele decennia ingeburgerd is in de hedendaagse samenleving. Deze onderzoekspaper wil echter bekijken in welke mate we kunnen spreken van soortgelijke ervaringen in het verleden, en meerbepaald in de theaterwereld van de oude Grieken. In hoeverre is het bezoeken van een live muziekconcert een ritueel dat sterke banden heeft met de eeuwenoude theaterrites van het Griekse religieuze theater?

Het concept van het ‘ritueel’ is het startpunt van deze scriptie. Nadat er een algemene definitie wordt gegeven over deze veelzijdige term, worden Friedrich Nietzsche en de Griekse god Dionysos aan het verhaal toegevoegd. Filosoof Nietzsche gaf in zijn ‘Geboorte van de Tragedie’ een uitgebreide bespreking van de Griekse theaterkunst en focuste hierbij vooral op de manier waarop het bijwonen van tragediestukken een zekere levenskracht kon oproepen in de toeschouwer. Dit effect benoemde hij als de ‘Dionysische kracht’ of de ‘Dionysische roes’. Het is deze roesbeleving die nog steeds een belangrijke rol lijkt te spelen in het concertbezoek van vandaag. Om deze overeenkomst van naderbij te bekijken wordt in de rest van deze scriptie vooral onderzocht in welke mate het live brengen van rockmuziek als zogenaamd ‘nieuw Grieks ritueel’ gezien kan worden. Aan de hand van vier uitgangspunten wordt er een vergelijkende studie gevoerd tussen de Griekse tragedie en meer recente ‘rockperformances’.

Een eerste punt van vergelijking is de mate waarin we bij beide ‘rituelen’ kunnen spreken van de aanwezigheid van een leidersfiguur, iemand de het ritueel in goede banen kan leiden. Bij de oude Griekse tragedie kunnen we spreken van het koor als begeleidende groep. Het koor vormt een essentieel onderdeel van het tragediespel, aangezien zij commentaar leveren op de gebeurtenissen die door de acteurs getoond worden. Bij het rockconcert is het eerder de artiest, of de groep van artiesten, die we als leiders kunnen beschouwen. Een goed voorbeeld hiervan is Jimi Hendrix, die een onvermijdelijke sterrenstatus kreeg toebedeeld door zijn fans.

Ten tweede wordt er een vergelijking gemaakt tussen de omgeving waarin het ritueel zich plaats vindt. Zowel Grieks theater als hedendaagse concerten vinden meestal plaats in zeer specifieke ruimtes, die een gevoel van afzondering teweeg brengen. Als voorbeeld wordt hier een legendarisch optreden van Pink Floyd aangehaald, waarbij ze een concert speelden in een Romeins amfitheater in Pompeii.

Vervolgens wordt er gesproken over de mate waarin er een band ontstaat tussen de toeschouwers bij beide gebeurtenissen. Er is sprake van een zekere vorm van sociale samenhang tussen mensen die onder andere omstandigheden misschien niets gemeen zouden hebben met elkaar.

Ten slotte worden de concepten offer, destructie en roes erbij gehaald. De god Dionysos wordt gezien als het toonbeeld van de roes, de overdaad en het feest. Offers ter ere van zijn macht speelden een belangrijke rol in de Griekse rituele cultuur, en dat vond onder andere zijn weg naar het tragisch theater. Het is interessant om te zien in welke mate destructieve krachten ook een belangrijke rol lijken te spelen binnen het genre van de rockmuziek. Bij de live performance van rockmuziek is het niet verwonderlijk dat instrumenten ‘geofferd’ worden. Ook lijken muzikanten wel eens geïnspireerd te worden door een soort agressieve Dionysische roes die overwaaide uit de Klassieke Oudheid. Een voorbeeld van deze drang naar destructie zien we bij bands als The Who en The Jimi Hendrix Experience.

Na een vergelijkend onderzoek op verschillende vlakken kunnen we besluiten dat we wel degelijk op een gelijkaardige manier kunnen denken over de Klassieke Griekse theaterwereld, en meerbepaald het bijwonen van een tragedie, als over het bezoeken van een hedendaags (rock)concert. Het is natuurlijk nooit mogelijk om twee verschijnselen die in een totaal andere tijd en omgeving tot stand kwamen op eenzelfde basis te kunnen vergelijken. Toch lijken er wel degelijk enkele overeenkomsten te zijn tussen de twee. Om deze reden is het interessant om te ontdekken dat culturele gewoontes die we als erg hedendaags beschouwen, niet zomaar uit het niets ontstaan zijn.