Een spook genaamd ‘cultuurmarxisme’

Vandaag de dag is er in onze politiek een ‘cultuurmarxistische’ geest uit de fles. Wanneer we dieper in de geschiedenis van het ‘cultuurmarxisme’ graven, vinden we de contouren van een gevaarlijke fantoom die zijn wortels heeft in de woelige jaren van de 20ste eeuw.

Een begeesterende politieke strijd

Volgens sommigen waart er een spook door onze westerse contreien. Een spook genaamd ‘cultuurmarxisme’. Paniekkreten komende van de Braziliaanse president, tweets van ex-staatssecretaris Theo Francken tot beleidsnota’s van het Witte Huis, allen willen ons hoeden voor dit machtige spook. Men denkt dat enkele linkse intellectuelen — de cultuurmarxisten — doorheen de jaren de controle over de culturele sector, onderwijsinstellingen en de media hebben overgenomen. Dit allemaal om hun politiek correcte ideeën aan mensen op te dringen en uiteindelijk de westerse samenleving met als diens waarden en normen ten val te brengen. De paniekkreten bleven echter niet enkel bij woorden. De extreem-rechtse terrorist Anders Breivik pleegde in Noorwegen op 22 juni 2011 twee aanslagen waar tientallen mensen omkwamen. Enkele minuten voor de aanslagen publiceerde Breivik een manifest op het internet waar hij duidelijk maakte dat het cultuurmarxisme en de islam de grootste bedreiging voor de westerse samenleving vormden. Ook bij de recentere aanslagen in Christchurch (Nieuw Zeeland) en El Paso (Verenigde Staten) verwezen de manifesten van de schutters naar een politiek correcte elite die de deuren hadden open gezet voor massa migratie.  

Net zoals men met bewijzen staaft dat spoken niet bestaan, wordt vanuit kritische hoek het bestaan van cultuurmarxisme betwist. De critici beargumenteren dat dit spook een samenzweringstheorie is, die alles dat ietwat naar ‘links’ ruikt als ‘cultuurmarxistisch’ brandmerkt. Verder nog, men waarschuwt ervoor dat het woord ‘cultuurmarxisme’ een schaamlapje is om elke vorm van progressieve of linkse politiek te neutraliseren. De vele politieke aanvallen op vrij onderwijs of media in de naam van een zogenaamde strijd tegen dit ‘cultuurmarxisme’ of de ‘politieke correctheid’, getuigen volgens de critici van een antidemocratisch en zelfs levensbedreigend karakter.

Het ‘cultuurmarxisme’ verschijnt dus in allerhande verhitte discussies. Het begeestert vele mensen om over de mogelijke gevaren van dit spook de politieke degens te kruisen. Maar van waar komt die plotselinge angst voor dit spook vandaan? Meer nog, wat is de geschiedenis achter deze nieuwe bedreiging? 

De opzet van mijn scriptie werd een poging om een geschiedenis van het woord ‘cultuurmarxisme’ en de gelieerde ideeën te presenteren. Ik trachtte het spook te vatten en zijn ware gelaat te onthullen.

De gewaarwording van een spook

Ik vond dat de wortels van het ‘cultuurmarxisme’ diep tot in de woelige jaren van de 20ste eeuw reikten. Vanaf de Eerste Wereldoorlog zien we voor het eerst de idee bovendrijven dat linkse mensen — voornamelijk communisten — een complot aan het smeden zijn tegen de samenleving. Volgens sommigen waren deze mensen namelijk een bedreiging voor de authentieke cultuur en het volk. Later in de jaren ‘20 worden deze ideeën door de Duitse nationaalsocialisten van Adolf Hitler omgegoten in een samenzweringstheorie genaamd het ‘Cultuur-Bolsjewisme’. De nationaalsocialisten dachten dat ‘Joodse’ communisten de touwtjes in handen van de Duitse cultuurindustrie, het onderwijs en de media. De ‘Joodse’ communisten zouden deze instellingen gebruiken als middel om allerhande ‘ontaarde’ ideeën te verspreiden en uiteindelijk het Duitse volk te vernietigen.

Links, een cultuur-bolsjewistische poster die de communistische leider Leon Trotski afdoet als een bloeddorstige Jood. Rechts, een ‘meme’ over cultuurmarxisme die een jood, Aziaat, moslim en Afrikaan afdoen als één cultuurmarxistische vuist tegen ‘Uncle Sam’, symbool voor de Amerikaanse samenleving.

Na de Tweede Wereldoorlog leken deze ideeën even op de achtergrond beland te zijn. Het duurt echter niet lang vooraleer ze weer opduiken, nu tijdens de jaren ‘50 in de Verenigde staten. Tijdens deze periode brak er een Koude Oorlog tussen het ‘vrije’ westen en de Sovjet Unie (S.U.) uit. In de Verenigde Staten ontketende er een heuse heksenjacht op allerhande communisten en progressieven. De heksenjacht hield het paranoïde idee in leven dat enkele progressieven de touwtjes in handen hadden en een communistische fantoom een bedreiging vormde voor de Amerikaanse samenleving.

Zelfs na de val van de S.U. in 1989 kregen deze samenzweringstheorieën een nieuw leven ingeblazen. Bepaalde conservatieven bestempelden in deze periode voor het eerst deze ‘progressieve bedreiging’ als ‘cultuurmarxistisch’. Volgens hen hadden de marxisten na de val van de S.U. hun oude Sovjet politiek omgeruild voor een nieuwe culturele politiek die door middel van een lange mars door culturele en educatieve instellingen, een einde zou maken aan westerse waarden en normen.

Met de hulp van het internet, de vele publicaties over deze samenzwering en een groeiende nieuw rechtse beweging vonden deze ideeën langzamerhand hun ingang bij het grotere publiek. Er komt een popularisering op gang die een breekpunt kent bij de aanslagen van Anders Breivik. Na de aanslagen pieken de ‘search-hits’ naar de term ‘cultuurmarxisme’ en stonden de kranten er vol van.

Vandaag gebruikt zelfs de Braziliaanse regering deze progressieve ‘bedreiging’ als een manier om te bezuinigen op ‘samenzwerende’ universiteiten. Daarbovenop zagen we net zoals bij Breivik dat tijdens de recente Christchurch en El Paso aanslagen weer twee dezelfde motieven naar boven drijven, migranten en politieke correctheid.

Een poging het spook te vatten

Mijn scriptie behandelt kortom de duistere geschiedenis van het cultuurmarxistisch spook. Het tracht de verborgen contouren ervan te onthullen om te begrijpen hoe deze term zoveel mensen begeestert en schrik aanjaagt. Uiteindelijk is het doel van de scriptie om te doorgronden waarom een samenzweringstheorie met zo’n obscure achtergrond vandaag de dag zijn opmars maakt in de politieke. De scriptie dient dus enerzijds een verheldering en anderzijds een waarschuwing te zijn voor de mogelijke gevolgen van deze samenzweringstheorie. 

- Alexander Aerts