LAWAAISCHADE: TOT HET GEHOOR EN DAAR VOORBIJ

Het onderwerp rond gehoorschade na lawaaiblootstelling is tegenwoordig helaas nog altijd brandend actueel. Iedereen kent wel een vriend die tinnitus (lees: een piep/tuut/geruis in de oren) heeft opgelopen bij een concert of een grootnonkel die nauwelijks nog gesprekken verstaat door jarenlang in een luidruchtige fabriek te werken. Maar wat als lawaai niet alleen ons gehoor maar ook ons evenwicht te pakken krijgt?

Bent u wel eens thuisgekomen van een nachtje stappen met een wankel en instabiel gevoel? Ik hoor u terecht denken dat dit ongetwijfeld met de alcoholconsumptie te maken heeft en tot op zekere hoogte zult u gelijk hebben. Maar, wat als ik u zeg dat behalve alcohol, de blootstelling aan lawaai ook een oorzaak kan zijn voor evenwichtsproblemen? Dat is wat ik de afgelopen twee jaar heb onderzocht. Wat is het effect van lawaaiblootstelling op onze evenwichtsfunctie en hoe kunnen we, behalve occasionele feestvierders, duizenden werknemers in lawaaierige omstandigheden beschermen die dagelijks het risico lopen op permanente evenwichtsschade?

What’s in a name?

Het evenwichtsorgaan. Voor velen een ver-van-mijn-bedshow, voor audiologen, neus-keel-oorartsen en andere (geh)oorspecialisten dagelijkse kost, want net als het gehoororgaan (het slakkenhuis) ligt het evenwichtsorgaan in het binnenoor. Mocht je je van bij de oorschelp een weg naar binnen banen (do not try this at home), dan kom je voorbij het trommelvlies in de middenoorholte en daarna in het binnenoor. In het binnenoor zitten het gehoororgaan en het evenwichtsorgaan samen omkapseld. Door deze verwantschap lijkt het scenario reëel dat schadelijke geluidsgolven zonder moeite ook het evenwichtsorgaan bereiken, maar hier is nog maar nauwelijks onderzoek naar gevoerd. Nochtans vermoedt men dat het evenwichtsorgaan vroegtijdige schade zou oplopen omdat het niet dezelfde beschermingsmechanismen heeft die het gehoororgaan wel bezit tegen lawaai.

Het binnenoor met gehoororgaan en evenwichtsorgaan. – © Liesje Stubbe

Het evenwichtsorgaan zelf bestaat uit vijf onderdelen, twee blaasjes en drie kanalen. Eén van die blaasjes, de sacculus, ligt het dichtste bij het gehoororgaan. Door die ligging zou de sacculus de grootste klappen opvangen bij lawaaiblootstelling, maar geen enkel onderzoek naar lawaaischade in het verleden, nam alle vijf de onderdelen van het evenwichtsorgaan al onder de loep. Het was dus aan mij met mijn masterthesis om voor het eerst wel een volledig beeld te schetsen door niet alleen de sacculus, maar ook de utriculus (het andere blaasje) en de drie kanalen te onderzoeken. Zo kan een eerste stap gezet worden richting een hernieuwd preventiebeleid bij lawaaiblootstelling op het werk.

Lawaaiblootstelling kan dus voor evenwichtsschade zorgen.

Voor elk onderdeel van het evenwichtsorgaan bestaat een kort, eenvoudig, standaardonderzoek. Tijdens de testperiode voor mijn masterthesis werden 20 deelnemers met beroepsmatige lawaaiblootstelling (lawaaigroep) in gecontroleerde omstandigheden aan die onderzoeken onderworpen net als 20 deelnemers zonder lawaai op het werk (controlegroep). Van de vijf onderdelen van het evenwichtsorgaan, waren het de sacculus en het horizontaal kanaal die slechtere resultaten boden bij de lawaaigroep vergeleken met de controlegroep. Lawaaiblootstelling kan dus voor evenwichtsschade zorgen. Niet alleen de gevoelige sacculus loopt risico op schade, maar ook andere onderdelen van het evenwichtsorgaan ontkomen er niet aan.

Er kan evenwichtsschade ontstaan, wat nu?

Omdat beide evenwichtssystemen vaak gelijkmatig blootgesteld worden aan lawaai, en dus ook gelijkmatig beschadigd geraken, zal een werknemer eerder vage klachten ervaren zoals instabiliteit of een wazig zicht, in tegenstelling tot de meer gekende typische draaiduizeligheid. Daarnaast is het zeker niet zo dat elke werknemer in lawaaiomstandigheden onmiddellijk ernstige evenwichtsklachten zal krijgen. Ons evenwichtsorgaan staat namelijk in goede communicatie met onze ogen, tast en hersenen. Die systemen kunnen allemaal compenseren voor gebreken in de sacculus, utriculus of de kanalen. Nochtans wilt die compensatie niet zeggen dat werknemers daardoor vrij zijn van gevaar.

Twee Turkse onderzoekers hebben in 2020 aangetoond dat werknemers in lawaaierige omstandigheden vooral gevaar lopen op momenten dat ze moeten multitasken. Het lijkt er vooral op dat werknemers voorrang zouden geven aan denktaken, maar daardoor falen in beweegtaken. Dat komt omdat de hersenen onmogelijk kunnen compenseren voor het verlies aan evenwicht en tegelijk met succes een denktaak kunnen uitvoeren.

Beeld u een werknemer in die al jarenlang aan lawaai is blootgesteld en dus evenwichtsschade heeft opgelopen. Die merkt daar zelf niet onmiddellijk iets van omdat zijn ogen, tast en hersenen fit genoeg zijn om zich rechtop te houden. Stel dat die werknemer in de hoogte staat om boven zich een leiding te herstellen waarbij die ter plekke nog moet berekenen op welke plaats er best een versteviging moet komen. De werknemer moet naar boven kijken, staat niet op een stabiele ondergrond en moet bovendien een berekening maken. Alle systemen die normaal voor het gebrek aan evenwicht zouden compenseren, zijn nu zelf druk in de weer. U kunt zich voorstellen dat de werknemer op dat moment een groot risico loopt op een arbeidsongeval. Het is dus hoog tijd om duizenden werknemers in soortgelijke situaties hiervoor te beschermen.

Let’s get it started!

Werkgevers zijn tegenwoordig verplicht om maatregelen te treffen om hun werknemers te beschermen tegen lawaaiblootstelling die gehoorschade tot gevolg kan hebben. Binnen gehoorzorgprogramma’s krijgen werknemers op geregelde basis een gehoorscreening en wordt hen uitleg en tips gegeven om hun gehoor zo goed mogelijk te beschermen. Met een gehoorzorgprogramma als perfecte basis moet de zorg dringend aangevuld worden met screening en

follow-up van het evenwicht en informatieverstrekking rond valrisico’s en arbeidsongevallen. Toekomstig onderzoek zal uit moeten wijzen hoe zo’n gehoor- én evenwichtszorgprogramma dan echt vorm kan krijgen en gebruikt kan worden in de praktijk.

Het ganse beroepsmatige gebeuren rond lawaai doet uiteraard ook belangrijke vragen opwekken over risico’s van lawaaiblootstelling bij vrijetijdsbesteding zoals op feesten, bij verbouwingen, op sportevenementen, enzovoort. Extra onderzoek bij deze doelgroepen zou daarom geen overbodige luxe zijn. Want, neen, u bent misschien geen werknemer in lawaai, maar ja, er kan evenwichtsschade ontstaan. Dus draag als u gaat feesten of een klusje gaat doen toch vooral oordoppen. Want, lawaaischade gaat tot het gehoor en daar voorbij…