Heeft het natuurbeheer en -herstel een tijdreis nodig?

Merel
Vandermeeren

Stel je voor: je stapt in een tijdmachine en wordt pakweg 150 jaar terug in de tijd gekatapulteerd naar een grasland ergens in Vlaanderen. Daar valt je meteen iets op, het gras wordt namelijk handmatig gemaaid. Vandaag de dag hebben tractoren en andere zware machines dit werk makkelijker en efficiënter gemaakt. Maar helaas gaat dit ten koste van de bodemkwaliteit, waardoor maaien met zware machines in natuurgebieden er misschien voor kan zorgen dat waardevolle plantensoorten zullen verdwijnen. Daarom moeten we ons de vraag stellen of het natuurbeheer en -herstel een tijdreis nodig heeft.

Maaien met steeds zwaardere machines

Iedereen gaat wel eens graag wandelen langs bloemrijke graslanden, maar wist je dat tussenkomst door de mens in de vorm van natuurbeheer en -herstel noodzakelijk is om dit type natuurgebied te behouden? Als dit niet gebeurt zou een klein aantal snelgroeiende plantensoorten alle andere verdringen en zou het gebied na verloop van tijd ingenomen worden door bomen. Om dit te vermijden wordt er meestal gemaaid. De manier waarop dit gebeurt is echter sterk veranderd doorheen de tijd: handmatig maaien werd stilaan vervangen door machinaal maaien met steeds zwaardere machines. Ondanks de hogere efficiëntie en lagere kostprijs heeft deze trend ook negatieve gevolgen. Het gewicht van de machines beschadigt immers de bodem door de bodemdeeltjes dichter tegen elkaar aan te duwen en de bodem zo compacter en minder luchtig te maken.       

Tractor maait grasland (© Mirko Fabian - Pexels)

Bodemverdichting in natuurgebieden

image-20230929155818-2 Het is geweten dat de zogenaamde ‘bodemverdichting’ veroorzaakt door zware machines een negatieve impact kan hebben in de landbouw en bosbouw, maar in natuurgebieden zijn de effecten tot nu toe veel minder goed gekend. Nochtans is het ook in deze context belangrijk om hier een Schematisch overzicht van de verschillende types van maaienoverzicht van te hebben om op die manier het natuurbeheer en -herstel te kunnen verbeteren. Daarom onderzochten we de impact van bodemverdichting op graslanden door een tweedelige studie uit te voeren. In het eerste deel namen we bodemstalen in graslanden die voor een deel handmatig, voor een deel met softrak (een machine met brede rupsbanden om de druk op de bodem te beperken) en voor een deel met tractor gemaaid worden. Deze drie maaimethoden zorgen respectievelijk voor geen, lichte en zware verdichting. In het tweede deel van de studie oefenden we zelf druk uit op blokjes grond om deze te verdichten. Elk blokje bevatte een blauwe knoop, een typische plantensoort voor graslanden. Op een deel van de blokjes werd geen druk uitgeoefend (vergelijkbaar met handmatig maaien), op een deel werd lichte druk uitgeoefend (vergelijkbaar met een softrak) en op een deel werd zware druk uitgeoefend (vergelijkbaar met een tractor).

Bodemeigenschappen

Door het analyseren van de bodemstalen die we namen in het eerste deel van de studie werd duidelijk dat hogere niveaus van bodemverdichting gepaard gaan met hogere concentraties van voedingsstoffen en toxische elementen in de bodem. Deze veranderingen in bodemeigenschappen kunnen mogelijk een negatieve invloed hebben op de plantensamenstelling van graslanden. Hogere concentraties nutriënten zorgen er immers voor dat plantensoorten die snel kunnen groeien een voorsprong krijgen en op die manier minder snelgroeiende soorten kunnen wegconcurreren. Hogere concentraties toxische elementen zijn dan weer schadelijk voor de meeste graslandplanten, en vooral voor bedreigde soorten. Op termijn zouden deze effecten dus kunnen leiden tot het verdwijnen van plantensoorten uit machinaal gemaaide, en dus verdichte, graslanden.

Schimmels in de bodem

Van de bodemstalen bepaalden we naast de bodemeigenschappen ook de samenstelling van het bodemmicrobioom. Dit bestaat uit microscopisch kleine organismen zoals bacteriën en schimmels. We waren in het bijzonder geïnteresseerd in deze laatste categorie, en meer bepaald in de zogenaamde ‘mycorrhizale schimmels’. Hoewel schimmels meestal met negatieve zaken geassocieerd worden, denk bijvoorbeeld aan bedorven etenswaren of ziektes, zijn er ook bepaalde groepen die een erg positieve invloed hebben. Dit geldt in het bijzonder voor mycorrhizale schimmels die in nauw contact leven met de wortels van planten. Ze helpen deze planten namelijk met het opnemen van voedingsstoffen en water, en kunnen hen zelfs beschermen tegen ongunstige omstandigheden zoals droogte of ziektes. Uit onze studie bleek echter dat de soortensamenstelling van de mycorrhizale schimmels steeds meer verandert naarmate de bodem meer verdicht is. Ook dit is mogelijk nadelig voor graslandplanten. Andere soorten schimmels kunnen immers een andere invloed hebben op dezelfde plantensoort door bijvoorbeeld minder voedingstoffen of water aan te plant te geven.  

Overleving van plantenBlauwe knoop met bestuivers (© Tobias Ceulemans)

Uit het tweede deel van onze studie bleek dat bodemverdichting een negatieve invloed heeft op de lange-termijn overleving van blauwe knoop. Hoe sterker verdicht de bodem, hoe sterker het effect bleek te zijn. Van de planten die groeiden in niet-verdichte bodem was na enkele maanden nog 87.5 % in leven, terwijl dit slechts 50 % was voor lichte verdichting en amper 25 % voor zware verdichting. Het gebruik van zware machines kan dus ook rechtstreeks een negatieve impact hebben op graslandplanten die men net wil behouden door te maaien.                                                                                                                                                                                                                                 

Ja, een tijdreis is nodig!

Onze studie heeft aangetoond dat bodemverdichting veroorzaakt door maaien met zware machines nadelig is voor graslandplanten. Dit kan zowel op een indirecte manier (door bodemeigenschappen en de soortensamenstelling van mycorrhizale schimmels te veranderen) als op een directe manier (door te zorgen voor plantensterfte). Heeft het natuurbeheer en -herstel dan een tijdreis nodig? Ja, absoluut! Als we kwaliteitsvolle, soortenrijke graslanden willen behouden of herstellen kan dit best gebeuren door handmatig maaien en niet door zware machines, zeker indien de bodem erg gevoelig is voor verdichting.

Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2023
Promotor(en)
Tobias Ceulemans, Olivier Honnay
Thema('s)