Lage Rugpijn: Ons brein als medicijn?

“Dokter, heeft u geen pilletje tegen de pijn?”

1 op 4 volwassen Belgen kampt met rugklachten. 

1 op 10 gevallen van ziekteverzuim gedurende minstens 1 maand is te wijten aan lage rugpijn.

167.000.000 euro, dit is de naar schatting totale directe jaarlijkse kost van chronische lage rugpijn in België.

De cijfers liegen er niet om, chronische lage rugpijn is een enorm maatschappelijk probleem. Dit is rugpijn die langer dan 3 maanden aanhoudt. Wereldwijd beschouwd als een van de voornaamste oorzaken van invaliditeit. Voortdurende pijn, bewegingsbeperking, sociale en economische consequenties, het geheel resulteert in een karige levenskwaliteit. Pijn, de kern van het probleem. Kunnen we dit behandelen? Jazeker, U heeft in het Belgisch repertorium van geneesmiddelen zelfs keuze uit ongeveer 980 medicijnen. Verder bestaan er ook chirurgische ingrepen die gericht zijn op het aanpakken van aanhoudende rugpijn. Maar wat als geen van deze behandelingen aanslaat? Dat is het geval voor bijna 4 op de 10 patiënten die aan chronische rugpijn lijdt. We spreken in dit geval van het “falende rugsyndroom” of “failed back surgery syndrome”. Kunnen we deze mensen helpen? 

 

Ruggenmergstimulatie als laatste redmiddel

Een masterstudent van de Vrije Universiteit Brussel onderzocht samen met de onderzoeksgroep van het departement neurochirurgie te UZ Brussel wat de effecten zijn van ruggenmergstimulatie op de hersenen. Wat is ruggenmergstimulatie of “spinal cord stimulation” precies? Dit is een behandeling waarbij schokjes gegeven worden aan ons ruggenmerg. Het ruggenmerg verbindt de hersenen met alle zenuwen van ons lichaam. Elektrische prikkels worden langsheen twee dunne draden geleverd, verbonden met een onderhuids geïmplanteerd apparaatje (figuur 1). De stroomstoten die toegediend worden, zijn zodanig klein dat patiënten deze niet gewaar worden. Zo kunnen we de rugpijn vaak toch verminderen bij patiënten die geen vooruitgang boeken met de standaardbehandeling op basis van medicatie en klassieke heelkunde. 

Figuur 1: Illustratie van een geïmplanteerde ruggenmergstimulator. Het gaat hier om een van de laatste nieuwe types, een hoogfrequent systeem (HF10). Hierbij worden maar liefst 10.000 pijnloze elektrische schokjes per seconde afgevuurd naar het ruggenmerg.

Pijn verandert ons brein

Wie dacht dat het brein na de puberteit niet meer verandert, heeft het mis. Dit kan geïllustreerd worden aan de hand van een buitengewoon experiment. Zo’n 15 jaar geleden nodigde de Spaanse onderzoeker Alvare Pascal-Leone twee groepen mensen uit voor een reeks pianolessen. Hij liet de ene groep werkelijk oefenen op het instrument, terwijl de anderen zich slechts moesten inbeelden dat ze piano speelden. Opmerkelijk genoeg vertoonden beide groepen een gelijkaardige evolutie van de hersenactiviteit. Hiermee toonde de onderzoeker aan dat de gedachte alleen aan het pianospelen voldoende was om de hersenfunctie te veranderen. Dit proces heet neuroplasticiteit. Het is het vermogen van het zenuwstelsel om zich aan te passen aan een bepaalde situatie of omgeving. Ook mensen die langdurig aan rugpijn lijden, vertonen veranderingen in de hersenen. Met name, in regio’s die deel uitmaken van het zogenaamde pijnsysteem. In dit geval zouden de veranderingen zelfs kunnen leiden tot een verergering van de initiële rugklachten. Wellicht door ontregeling van het systeem dat onze pijn afstelt.

Heeft pijn geheugen?

Als pijn zorgt voor hersenveranderingen, kan onze behandeling dat dan ook? Met anderen woorden, kunnen we die veranderingen ongedaan maken en zo langdurige rugpijn helpen genezen? Ruggenmergstimulatie wordt steeds vaker gebruikt omwille van zijn gunstige effect op de lage rugpijn. Maar heeft het ook een effect op de herseninhoud? De onderzoeksgroep van de VUB-UZ Brussel zocht het als eerste uit. Bij 11 patiënten werd een ruggenmergstimulator geïmplanteerd. Nadien kregen ze op regelmatige basis een check-up bij de arts alsook een hersenscan. Zo konden ze het effect van de therapie, niet alleen op de rugpijn, maar ook op de hersenen onderzoeken.

1 maand na aanvang van de therapie vertoonden de patiënten reeds een psychologische vooruitgang. Dit met betrekking tot hun pijnbeleving. Vanaf 3 maanden hadden patiënten beduidend minder rugpijn. De pijnintensiteit bleek gemiddeld met een vierde gedaald te zijn. Tevens vertoonden sommigen onder hen een afname in beenpijn. Wat de onderzoekers niet hadden verwacht, was dat de hersenen van hun patiënten na 3 maanden lichte veranderingen zouden vertonen. Op de hersenscans zagen ze dat de hippocampus gekrompen was ten opzichte van voor de behandeling (figuur 2). Een weliswaar kleine volumeafname, equivalent aan de grootte van slechts een veertigste van een eurocent muntstuk. De hippocampus is een hersengebied dat deel uitmaakt van ons pijnsysteem. Het staat niet alleen in voor ons geheugen, maar vervult ook verscheidene pijngerelateerde functies. Een combinatie van deze eigenschappen maakt dat de hippocampus zo vorm geeft aan wat men het “pijngeheugen” noemt. Hoe meer tijd er verstreek na aanvang van de behandeling, des te meer de hippocampus in volume bleek afgenomen te zijn. In verhouding hiermee nam de rugpijn van de patiënten progressief af.

Figuur 2: Een 3D model van de hersenen in zijaanzicht (links) en achteraanzicht (rechts). Deze reconstructie werd gemaakt op basis van de hersenscans van alle 11 patiënten. Na ruggenmergstimulatie nam een deel van de hippocampus af in volume. Deze afname bevindt zich in de rode zone. Dit zowel in de linker als rechter hersenhelft, immers beschikken we over twee hippocampi.

Kunnen we onze hersenen inschakelen als medicijn?

We weten dat langdurige pijn aanleiding kan geven tot een vergroting van de hippocampus. Het lijkt erop dat een behandeling met ruggenmergstimulatie de hippocampus weer kleiner maakt. Enerzijds zou dit ervoor kunnen zorgen dat het “pijngeheugen” als het ware gewist wordt. Als onze hersenen minder denken aan pijn, zullen we dus ook in mindere mate pijn ervaren. Anderzijds zou zo ook het pijnregulerend systeem hersteld kunnen worden, waardoor rugklachten verbeteren. Dit stelt ruggenmergstimulatie als laatste redmiddel voor lage rugpijn in een nieuw daglicht. Kunnen we onze hersenen gebruiken als medicijn? Ons brein vormt duidelijk een deur naar een betere pijntherapie voor patiënten met chronische lage rugpijn. De vraag is alleen, zullen we de sleutel ertoe ooit in handen krijgen?