De stem van zijn meester
Denk even na over hoe je leraren klonken. Kun je je een blijkbaar stem herinneren? Misschien kun je je herinneren hoe die stem je liet voelen over die cursus. Misschien kun je niet één stem aanwijzen, maar kun je je wel voorstellen hoe leraren klinken. Misschien ben je zelf docent. In dat geval kun je nadenken over hoe jij je stem elke dag gebruikt om les te geven.
Je begint te begrijpen : de stem van de leerkracht is alomtegenwoordig in het klaslokaal en noodzakelijk voor het onderwijs van kinderen. Het is toch een kwetsbaar instrument. Veel leerkrachten ervaren stemproblemen en belemmeringen in hun werk die hiermee te maken hebben. Daarom is er de laatste jaren nog altijd meer medische aandacht gekomen voor de stem van de leerkracht.
Maar ook niet-medische studies tonen aan hoe belangrijk het is om de stem te bestuderen. De stem draagt inderdaad heel wat betekenissen in zich die door ons, mensen en de samenlevingen die we vormen, worden toegekend. Stel je een eenvoudig woord voor als 'Hallo'. Hoe betekenisvol het woord ook is, de manier waarop we het met onze stem zeggen voegt een belangrijke nuance toe. Denk aan misverstanden die kunnen ontstaan via sms: zonder de stem te horen, zou je de situatie heel anders kunnen begrijpen. Dit leidt tot nadenken over de link tussen leerkrachten en hun stem: hoe ze die gebruiken kan beïnvloed worden door hoe leerkrachten hun rol zien, of hoe ze het doel van hun pedagogische praktijken begrijpen.
Stemmen uit het verleden
Om verder bloot te leggen wat stem kan zeggen over pedagogische overtuigingen, is het belangrijk om te achterhalen of en hoe leerkrachten in de 19de tot 20ste eeuw omgingen met hun stem. Om dit te doen, heb ik Belgische pedagogische tijdschriften en handboeken van het einde van de 19e eeuw tot het begin van de 20e eeuw geanalyseerd. Schriftelijke archieven zoals het archief dat voor mijn scriptie werd geselecteerd, bevatten inderdaad adviezen over hoe leerkrachten hun stem moesten gebruiken, evenals redenen daarvoor. Er was dus al een begrip dat de stem van de leraar het leren van leerlingen kon beïnvloeden. Wat ik heb gevonden was toch minder gericht op het medische aspect van stemgebruik.
Welke stem te gebruiken ?
De stem van de leerkracht werd beschouwd als een sterk hulpmiddel om leerlingen te helpen zich op de cursus te concentreren. De manier waarop de leerkrachten hun stem gebruikten, zorgde ervoor dat de leerlingen beter leerden en het was cruciaal voor leerkrachten om te weten wanneer ze welke stem moesten gebruiken. Scherpe en duidelijke intonatie had de voorkeur voor rekenlessen, die logisch waren. Een welsprekende en majestueuze stem werd voorgesteld om geschiedenis of wetenschappen te onderwijzen. Dit laatste stemgebruik werd in feite vaak voorgesteld, omdat een van de belangrijke taken van de leraar was om de verbeelding van kinderen te prikkelen. Als een leraar dit kon, zou het de aandacht van de studenten trekken en zouden ze gepassioneerd zijn om te studeren. Wat zeker niet werd aangeraden was om te monotoon te klinken. In plaats daarvan moesten leerkrachten het volume van hun stem veranderen, maar ook waar ze accenten legden in hun zinnen. Dit zou de kinderen helpen te begrijpen wat ze van de cursus moesten onthouden.
Het gezag van zijn meester
Als de klas onhandelbaar was, konden de leraren geen les geven en leerden de leerlingen niet. Dit werd beschouwd als een groot probleem en de remedie was dat leraren gerespecteerd werden door leerlingen. Om geloofwaardig te blijven, werden leerkrachten gewaarschuwd om hun geduld niet te verliezen en niet te schreeuwen of hun vijandigheid tegenover ondeugende leerlingen te verraden in hun stemtoon. Integendeel, de balans vinden tussen vriendelijkheid en liefde voor de leerlingen en beleefdheid of strengheid was de sleutel. Leraren moesten ook hun passie overbrengen voor het onderwerp dat ze onderwezen. Als de leraar zijn onderwerp goed had voorbereid en de manier waarop hij het zou uitleggen goed had geoefend, zou hij op een stevige, kalme en gepassioneerde manier praten. Dan zou de magie werken en zouden de kinderen rustig naar de cursus luisteren.
Communicatie tussen zielen
Al deze toepassingen van de stem van de leraar waren gebaseerd op een centrale overtuiging: dat het vermogen om met de stem te communiceren kenmerkend is voor menselijke wezens. Veel tijdschriftartikelen en handleidingen karakteriseerden de stem van de leraar als een instrument waarmee leraren de ziel van de leerlingen konden aanspreken. De stem van de leerkracht weerspiegelde hun ziel door hun liefde, vriendelijkheid, geduld, respect en vastberadenheid over te brengen. Kinderen konden dit voelen en het zou dan hun ziel bewegen om open en nieuwsgierig te zijn naar wat ze leerden. Bovendien geloofde men dat de stem van de leraar de ziel van het klaslokaal was: als de stem energiek was, was de stemming in de klas dat ook.
Essentie of alleen communicatiemiddelen?
Zou je denken dat de stem de kern van een les is? Of is het slechts een middel om de inhoud van de les over te brengen? Hoewel je misschien vergeten bent hoe je leraren in de klas klonken, heeft de manier waarop ze spraken zeker invloed gehad op de manier waarop je je dingen herinnert, of op de manier waarop je vandaag over een onderwerpen denkt. We kunnen concluderen dat er meer gekend zou moeten zijn over stem en geluid, vooral in schoolomgevingen. In deze omgevingen zijn er machtsverhoudingen die versterkt of verzacht kunnen worden door de manier waarop dingen akoestisch worden waargenomen.
