Kants 'Zum ewigen Frieden': een politieke reflectie over de bereikbaarheid van een moreel ideaal.
'Are you such a dreamer? To put the world to rights?' zingt Radiohead-frontman Thom Yorke. Ik herneem deze vraag in deze thesis, en stel haar aan de Duitse filosoof Immanuel Kant. Hij beschrijft in zijn werk Zum ewigen Frieden hoe de wereld rechtvaardig kan worden. Hij stelt een kosmopolitische wereldorde voor, waarin elk conflict vreedzaam opgelost kan worden. Zo'n pleidooi voor wereldvrede klinkt vandaag utopisch en naïef. Het antwoord op de vraag van Thom Yorke lijkt dus simpel: ja, Kant is een naïeve dromer. Een aandachtige lezing van Zum ewigen Frieden en andere teksten van Kant zal echter aantonen dat hij weliswaar een doel schetst dat bijna onbereikbaar lijkt, maar dat hij toch ook nadenkt over hoe dit te bereiken. Kant is dus niet louter de naïeve dromer waarover Thom Yorke zingt.
Deze thesis wil dus reageren tegen een te oppervlakkige lezing van Zum ewigen Frieden. Het lijkt namelijk heel eenvoudig om te bepalen waarover het gaat in Kants Zum ewigen Frieden: alles draait om de vrede. En niet zomaar een vrede, maar de eeuwige vrede, die volgens Kant niet zomaar bereikt kan worden door een verdrag tussen staten. Het gaat om een wereldwijde rechtstoestand waarin elk conflict vreedzaam opgelost kan worden.
Wanneer we Zum ewigen Frieden zo interpreteren, lijkt Kants voorstel inderdaad utopisch, en bovendien politiek-filosofisch bijkomstig. Het zou dan immers enkel gaan om de staatsvorm van een verre toekomst, die weinig te maken heeft met het concrete bedrijven van politiek. Een eeuwige vrede, dat klinkt heel mooi, maar wat kunnen we met dit toekomstbeeld in deze wereld van internationaal conflict? Zelfs wanneer Kants bewering dat we vandaag al een zekere kosmopolitische verbondenheid met andere volkeren voelen, klopt, blijft het belang voor de concrete politieke situatie gering.
Zum ewigen Frieden is echter meer dan een schets van een ideale politieke toestand. Het werk heet Zum ewigen Frieden, het is dus eerder een schets van de weg naar de eeuwige vrede dan alleen een uiteenzetting over het einddoel. Deze weg begint bij de concrete situatie van internationaal conflict. Wanneer het ideaal bereikt moet worden, zal de huidige situatie uitgangspunt moeten zijn. Van dat besef is Zum ewigen Frieden doordrongen. Daarom is Kants politieke denken ook vooral een reflectie op de huidige toestand. Maar het houdt toch ook altijd voor ogen dat een evolutie naar een betere situatie mogelijk moet zijn. Deze thesis wil daarop wijzen, en zo het eenzijdige beeld van Kant als een naïeve dromer corrigeren.
