Mainstream-partijen volgen steeds meer radicaal-rechts
Vlaanderen en Nederland worden vandaag beide geconfronteerd met een opvallende trend van toenemend radicaal-rechts succes. Hoe reageer je echter als centrumrechtse partij op dit gegeven? Hoewel de verschillende centrumrechtse partijen in Vlaanderen en Nederland heldere ideologische verschillen vertonen, blijkt hun strategie tegen radicaal-rechts succes echter erg gelijklopend. Uit de bevindingen van mijn onderzoek, gevoerd aan de Universiteit Gent, blijkt namelijk dat alle centrumrechtse partijen in Vlaanderen en Nederland steeds meer opteren om te verrechtsen in de context van radicaal-rechts succes.
De wetenschappelijke literatuur onderscheidt verschillende strategieën waarmee mainstream-partijen kunnen reageren op radicaal-rechts succes. Hoewel iedere strategie voor- en nadelen heeft, blijken centrumrechtse partijen historisch gezien de verrechtsingstrategie vaak te prefereren. Reeds sinds de jaren ’80 vindt immers een longitudinale trend van verrechtsing plaats bij de mainstream-partijen in West-Europa. De klassieke radicaal-rechtse elementen zoals anti-immigratie sentimenten, focus op autoriteit, veiligheid en populisme werden doorheen de tijd steeds meer overgenomen in mainstream partijideologieën. Deze historische trend van verrechtsing nam echter af sinds de financieel-economische crisis, door de toenemende focus op socio-economische issues. Uit de resultaten van mijn onderzoek blijkt echter dat na het hoogtepunt van de economische crisis, centrumrechtse partijen in Vlaanderen en Nederland snel terugkeerden naar hun aloude strategische gewoonte. De context van het toenemend radicaal-rechtse succes in Vlaanderen en Nederland dreef de centrumrechtse partijen na 2014 opnieuw in de armen van de verrechtsingstrategie. Bovendien keerden de partijen niet alleen terug naar de verrechtsingstrategie, maar verrechtsten de partijen na 2014 in steeds toenemende mate. Zowel de conservatieve, liberale als christendemocratische partijen namen na 2014 steeds meer elementen van de radicaal-rechtse ideologie over in hun partijstandpunten. Ondanks het feit dat er dus verschillende strategieën mogelijk zijn, blijken alle centrumrechtse partijen in Vlaanderen en Nederland duidelijk eenzelfde strategisch pad te volgen.
Verrechtsing in percentages
Hoewel alle traditionele centrumrechtse partijen in Vlaanderen en Nederland opnieuw de verrechtsingstrategie toepassen, spant N-VA als niet-traditionele centrumrechtse partij de kroon. N-VA verrechtste doorheen de tijd immers steeds het sterkst van alle centrumrechtse partijen. Dit zelfs in die mate dat de partij in 2019 tot bijna 15% van het radicaal-rechtse gedachtengoed overnam in haar partijstandpunten. Open Vld nam in 2019 dan weer 10,4% over en CD&V 8%. Nederlandse centrumrechtse partijen doen echter niet onder voor hun Vlaamse zusterpartijen. Ook zij grepen in de context van het toenemend radicaal-rechts succes opnieuw naar de verrechtsingstrategie. Zo nam de liberale VVD in 2017 tot 12,2% van het radicaal-rechts gedachtengoed over in haar partijstandpunten. De christendemocratische CDA 11,2% en de CU 10,9%. De bevindingen van het onderzoek tonen dan ook een tendens aan van steeds verdergaande mainstreaming van de radicaal-rechtse ideologie. De grenzen tussen mainstream en radicaal-rechtse partijideologie worden steeds vager. Zeker op gepolitiseerde issues zoals immigratie en veiligheid. Ondanks dat elke strategie tegen radicaal-rechts succes voor- en nadelen heeft, legt de recente toename van radicaal-rechts succes in Vlaanderen en Nederland mogelijk enkele problemen bloot in het strategisch denken van de centrumrechtse partijen. Hoewel de verrechtsingstrategie op korte termijn misschien wel de wind uit de zeilen haalt van radicaal-rechts, is het langetermijneffect van deze strategie mogelijk contraproductief. Door de historische trend van mainstreaming van radicaal-rechts gedachtengoed sinds de jaren ’80, wordt dit denken mogelijk steeds verder genormaliseerd. In tegenstelling tot het doel van de verrechtsingstrategie, worden de radicaal-rechtse partijen hierdoor op lange termijn mogelijk juist gelegitimeerd in plaats van tegengewerkt.
De gepeilde verwachting van toenemend radicaal-rechts succes lijkt deze legitimering vandaag - zeker in Vlaanderen - aan te tonen. Men kan zich dan ook afvragen of het steeds verder blijven putten uit de verrechtsingstrategie nog electoraal effectief is op lange termijn. Hoewel een terugkeer naar het gematigde centrum niet noodzakelijk de oplossing is waar het centrumrechtse kiespubliek op zit te wachten, sluit dit niet uit dat de door het onderzoek aangetoonde strategie van steeds verdergaande verrechtsing mogelijk haar houdbaarheidsdatum heeft bereikt.
