“Ik ga niet als enige klimaatvriendelijker gaan leven”

Scriptie

Hoewel veel Belgen de klimaatverandering als een groot probleem beschouwen, gaan ze zich slechts in beperkte mate klimaatvriendelijker gedragen. Onderzoek van Marthe Walgrave (KU Leuven) geeft aan dat dit te maken kan hebben met de indruk die mensen hebben dat anderen niet bereid zijn om klimaatinspanningen te leveren.

Klimaatprotest

Smeltende glestjers, grote stormen en catastrofale overstromingen, … Het zijn beelden die we allemaal kennen en die steeds vaker opduiken door klimaatverandering. Intussen weten we dat inspanningen zoals minder vlees eten, de auto vaker links laten liggen en minder vaak het vliegtuig nemen kunnen helpen in de strijd tegen verdere opwarming. En toch zien we nog geen sterke stijging in het aantal vegetariërs, blijft de auto koning op onze wegen en bleven Belgen, voor covid, gretig reizen met het vliegtuig. “Het voorkomen van klimaatverandering is geen technisch probleem meer – er zijn stilaan oplossingen voor handen. Het is vooral een politiek en sociaal probleem geworden”, stelt Marthe Walgrave, master in de vergelijkende en internationele politiek. In haar masterproef focuste ze zich daarom op de vraag “Hoe kunnen we het gedrag van mensen wijzigen?”

Free-riders
Klimaatverandering wordt veroorzaakt door een buitengewoon groot aantal daden van een enorm aantal individuen. Het gevolg is dat ieders eigen persoonlijke bijdrage aan het redden van het klimaat zo klein lijkt, dat de meeste mensen er voor kiezen zich niet in te spannen. Omdat zo goed als iedereen zo redeneert, vindt er geen ‘collectieve actie’ plaats hoewel de inspanning die we samen zouden leveren uiteindelijk wel een grote impact zou hebben én in ieders voordeel zou zijn. “De meeste mensen kiezen er voor om te ‘free-riden’, dat wil zeggen te genieten van de klimaatinspanningen van anderen zonder zelf inspanningen te leveren”, vertelt Walgrave. Niet alleen het gevoel dat de eigen inspanning geen verschil zou maken speelt een rol. De meesten willen wel bijdragen op voorwaarde dat andere mensen dat ook doen. Waarom zouden zij zich inspannen terwijl anderen niets doen en profiteren van de offers die zij brengen? Mensen zijn dus geneigd zelf te free-riden én ze hebben schrik dat anderen gaan free-riden. Die twee dingen samen vormen een barrière waardoor velen zich klimaatonvriendelijk blijven gedragen.

Zij niet, ik niet
Stel dat u te horen zou krijgen dat 82% van de Vlamingen bereid is om minder rundvlees te eten. Zou u dan zelf ook bereid minder rundsvlees te eten? Zulke vragen over rundsvlees, autorijden en vliegtuigreizen stelde Marthe Walgrave aan de 1.800 Vlamingen die aan haar onderzoek deelnamen. Sommige deelnemers kregen een krantenartikel te zien waarbij 82% van de Vlamingen bereid was zich in te spannen voor het klimaat. Anderen lazen dat slechts 18% van de Vlaamse bevolking bereid was om dit te doen. Nadat ze het artikel lazen, werden de deelnemers gevraagd in welke mate zij zelf bereid waren klimaatvriendelijker te gaan leven. In dit voorbeeld: zou u bereid zijn minder rundsvlees te eten?

Voorbeeld krantenartikel

Voorbeeld van een krantenartikel dat deelnemers te lezen kregen.

Wat bleek? Deelnemers die de informatie kregen dat slechts 18% van de Vlamingen bereid was minder rundvlees te eten, waren opvallend minder bereid hun eigen gedrag aan te passen en minder rundvlees te eten dan mensen die geen informatie over het gedrag van anderen kregen. Ook voor rijgedrag bleek het gedrag van de anderen ertoe te doen. Deelnemers die lazen dat 82% van de Vlamingen bereid waren minder met de auto te rijden, waren zelf ook meer bereid minder met de auto te rijden. Voor vlieggedrag maakte het gedrag van de anderen geen verschil. In de gehele groep deelnemers was de bereidheid om minder te vliegen voor het klimaat vrij hoog.

Wat met andere factoren?
Wat anderen doen, speelt dus een rol. Mensen willen dat hun inspanningen niet voor niets zijn en ze willen niet dat anderen stilzitten en van hun inspanningen profiteren. Het onderzoek van Walgrave toont aan dat de gevoeligheid voor free-riders wel niet de grootste barrière voor individueel klimaatvriendelijk gedrag is. In hetzelfde onderzoek onderzocht ze nog enkele andere factoren die een groot effect hebben. Politieke voorkeuren spelen bijvoorbeeld een rol. Mensen die zichzelf links plaatsten op het politieke spectrum zijn over het algemeen meer bereid zich klimaatvriendelijk te gedragen dan mensen die zich rechts plaatsten.

Wat nu?
Walgrave pleit ervoor dat de overheid nog sterker inzet op het stimuleren van klimaatvriendelijk gedrag. “Je kan het openbaar vervoer goedkoper maken of kinderen op school milieubewustzijn bijbrengen.” Maar de belangrijkste les blijft toch dat hoewel het gedrag van anderen ertoe doet, het maar een van de factoren is die speelt bij klimaatvriendelijke keuzes. “Sommigen gedragen zich klimaatvriendelijk ongeacht wat anderen doen. Als genoeg mensen zich klimaatvriendelijk gedragen, komt er een omslagpunt”, stelt Walgrave. Kort gezegd: wees een pionier en pas je klimaatonvriendelijk gedrag aan. Op die manier zullen de minder overtuigden uiteindelijk wel volgen.


Dit artikel verscheen in Metro.

Marthe Walgrave (KU Leuven) nam deel aan de Vlaamse Scriptieprijs 2021. Lees haar masterproef via www.scriptiebank.be/free-riders.

Bijna afgestudeerd? De Vlaamse Scriptieprijs gaat ook dit jaar op zoek naar de beste scripties en brengt ze onder de aandacht van de pers. Deelnemers maken kans op een publicatie in Metro en prijzen tot 2.500 euro.

Deelnemen? Kruip in je pen, schrijf een boeiend journalistiek artikel over je onderzoek en stuur het samen met je scriptie in via www.scriptieprijs.be. Veel succes!

Meer info over de Vlaamse Scriptieprijs