Hoe emotioneel intelligent is het lager onderwijs in Vlaanderen?
Pipijn Kristiaan
Emotionele ontwikkeling krijgt nog te weinig aandacht in basisscholen
In de Vlaamse basisscholen is er ondanks enkele inspanningen nog te weinig aandacht voor de emotionele ontwikkeling van kinderen. Zowel in belangrijke onderwijsdocumenten als in de praktijk komt de emotionele ontwikkeling van kinderen te weinig aan bod. Dit blijkt uit een masterscriptie van Kristiaan Pipijn voor de opleiding Opleidings- en onderwijswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen. Hierin werd voor het eerst nagegaan in welke mate emotionele intelligentie, dat dankzij Daniel Goleman in 1996 wereldwijd bekend geraakte, zijn ingang heeft gevonden in het Vlaamse onderwijs.
De aandacht voor de emotionele ontwikkeling van kinderen is aan een opmars bezig in het Vlaamse onderwijslandschap. Zo werd tien jaar geleden het GOK-decreet (Gelijke Onderwijskansen) goedgekeurd waarin de pijler socio-emotionele ontwikkeling werd opgenomen. Ook in zijn beleidsnota voor het onderwijs 2009-2014 roept Vlaams minister voor Onderwijs Pascal Smet op voor meer aandacht voor de psychische gezondheid van kinderen en hun welbevinden. Daarnaast werden in het secundair onderwijs op 1 september 2010 de nieuwe vakoverschrijdende eindtermen van kracht waarin sterk de nadruk wordt gelegd op de emotionele ontwikkeling van jongeren. Het lager onderwijs hinkt op dit vlak echter achterop.
Goleman legde in zijn boek de nadruk op het belang van de sociale en emotionele ontwikkeling van kinderen op school omdat ze daar in het contact met kinderen leren met zichzelf en met elkaar om te gaan. In de Verenigde Staten heeft onderzoek al uit uitgewezen dat bewuste aandacht voor de ontwikkeling van emotionele intelligentie van kinderen op school een positieve invloed heeft op het welbevinden, het gedrag en de schoolprestaties van kinderen.
Het ontwikkelen van de emotionele intelligentie van kinderen is met andere woorden het verfijnen van vaardigheden die bijdragen tot de sociale én emotionele ontwikkeling. Onder de vaardigheden voor sociale ontwikkeling verstaat men het omgaan met elkaar. De vaardigheden van emotionele ontwikkeling hebben dan weer te maken met zelfbewustzijn, het herkennen van andermans emoties en die van zichzelf gepast hanteren. In het onderzoek werd gekeken in welke mate deze vaardigheden aan bod komen in onderwijsdocumenten van de laatste 14 jaar die het lager onderwijs in Vlaanderen beïnvloed hebben. Zo werden onder andere de eindtermen en adviezen van de Vlaamse Onderwijsraad onder de loep genomen. Daarna werd nagegaan of de bevindingen terugkwamen in de praktijk door interviews af te nemen bij pegagogische begeleiders uit verschillende onderwijsnetten.
Uit het onderzoek van de onderwijsdocumenten blijkt dat de emotionele ontwikkeling van kinderen nauwelijks aan bod komt. Er wordt in de eindtermen sterk de nadruk gelegd op sociale ontwikkeling van het kind. In de documenten van het GOK-decreet komt die emotionele ontwikkeling al iets meer naar boven. In de praktijk zullen scholen dan ook veel meer aandacht besteden aan sociale vaardigheden en minder aan de emotionele ontwikkeling.
Deze bevindingen werden bevestigd door de pedagogische begeleiders. De eindtermen vormen voor scholen het uitgangspunt en daarin is sprake van sociale vaardigheden. De emotionele ontwikkeling komt nauwelijks aan bod. De begeleiders zijn bovendien van mening dat de eindtermen sociale vaardigheden nauwelijks systematisch worden toegepast. Zij merken echter wel dat de aandacht voor het welbevinden en de emotionele ontwikkeling in scholen gegroeid is dankzij het GOK-decreet. Leerkrachten worden immers uitgedaagd om naar de volledige ontwikkeling van een kind te kijken. In scholen worden geregeld initiatieven opgestart en met materialen gewerkt om het welbevinden en de emotionele ontwikkeling te bevorderen. Bekende materialen zijn de ‘axenroos’ en ‘het huis vol gevoelens’.
Het blijkt echter dat veel leerkrachten in hun dagelijkse omgang met kinderen slechts op een onbewuste manier aandacht hebben voor de emotionele ontwikkeling. Het wordt als vanzelfsprekend beschouwd. De intuïtie van de leerkracht speelt daarin een sterke rol. Er wordt pas bewust aandacht aan besteed wanneer er bij een kind problematisch gedrag wordt vastgesteld. Men steunt daarvoor sterk op de GOK-werking en men gaat dus te weinig preventief te werk. Zo is er te weinig aandacht voor de emotionele ontwikkeling van de kinderen in de klas van wie verondersteld wordt dat alles normaal verloopt.
Om het welbevinden en de schoolprestaties van alle kinderen te bevorderen is er volgens het onderzoek in de eerste plaats nood aan een nieuwe evenwichtige visie voor de eindtermen van het lager onderwijs. Hierin moet er naast de sociale ontwikkeling ook expliciet aandacht zijn voor de emotionele ontwikkeling van kinderen.
